• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قاعده الشَّکُ فِی الشَّرط شَکٌ فِی المَشروط

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: قاعده الشَّکُ فِی الشَّرط شَکٌ فِی المَشروط
مقالات مرتبط: شک.


قاعدۀ الشَّکُ فِی الشَّرط شَکٌ فِی المَشروط از قواعد کاربردی در فقه و قاعده‌ای عقلی به معنای اینکه عملی که مشروط به شرطی است، چنانچه در تحقق شرط آن شک حاصل شود، این شک به مشروط نیز سرایت می‌کند و صحّت آن مشکوک می‌گردد.
به قاعدۀ یاد شده در ابواب مختلف، اعم از عبادات و معاملات استناد کرده‌اند.


هرگاه عملی مشروط به شرطی باشد و در تحقق آن شرط در خارج شک شود، چنین شکی مستلزم شک در صحّت مشروط خواهد بود، مانند آنکه نمازگزار شک کند که برای نماز وضو گرفته یا نه، یا آنکه در مسئلۀ نشر حرمت شک شود که رضاع قبل از دو سالگی بوده یا بعد از آن، با توجه به اینکه شرط نشر حرمت به سبب شیر خوردن کودک از پستان زنی غیر از مادرش، سنّ قبل از دو سالگی است.
در مثال نخست، شک در وضو موجب شک در صحّت نماز و در نتیجه اعادۀ آن واجب خواهد شد و در مثال دوم، شک در وقوع شیر خوردن قبل از دو سالگی موجب شک در حصول محرمیت می‌گردد و اصل عدم آن است.
[۱] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲، ص۳۴۷.    
[۲] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۹، ص۳۰۰.    
[۳] سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام، ج۲۵، ص۱۹.    


در فقه در موارد متعدد به این قاعده استناد شده که به نمونه‌هایی از آن - علاوه بر آنچه گذشت - اشاره می‌کنیم.

۲.۱ - صلات

گزاردن دو نماز جمعه در فاصله کمتر از یک فرسخ صحیح نیست، لیکن در صورت برگزاری و تقدّم یکی بر دیگری، در صورتی که معلوم نباشد کدام نماز است، نماز باید اعاده شود، زیرا شک در شرط (کمتر از یک فرسخ نبودن فاصله محل دو نماز) شک در مشروط (صحّت نماز جمعه) است و اصل عدم صحّت آن است.
[۴] علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج۴، ص۵۹ - ۶۰.    

نماز جماعت پشت سر کسی که مسلمان بودنش مشکوک است، صحیح نیست، زیرا شک در شرط (اسلام) شک در مشروط (صحّت نماز جماعت) است و اصل عدم آن می‌باشد.
[۵] علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج۴، ص۲۷۸.    
[۶] شهید اول، ذکری الشیعة، ج۴، ص۳۸۷-۳۸۸.    

نماز گزاردن با لباس تهیه شده از مو، پشم یا کرک حیوان حلال گوشت صحیح و با لباس تهیه شده از حیوان حرام گوشت باطل است، اما اگر حلال یا حرام گوشت بودن حیوان مشکوک باشد، باز هم محکوم به بطلان است، زیرا شک در شرط (از حلال گوشت بودن لباس) شک در مشروط (صحّت نماز) است و اصل عدم صحّت آن می‌باشد.
[۷] علامه حلی، منتهی المطلب، ج۴، ص۲۳۶.    


۲.۲ - جهاد

بر خنثایی که مرد یا زن بودنش مشکوک است، جهاد واجب نیست، زیرا شرط وجوب، مرد بودن است و با شک در شرط (مرد بودن) شک در مشروط (وجوب جهاد) حاصل می‌شود و اصل عدم وجوب است.
[۸] علامه حلی، منتهی المطلب، ج۱۴، ص۲۱.    


۲.۳ - صید و ذباحه

شرط تحقق تذکیه در حیوان، زنده بودن آن در حال ذبح است.
در فرض شک در زنده بودن حیوان در حال ذبح، برخی جانب تحریم (میته بودن) حیوان را ترجیح داده‌اند، زیرا شک در شرط (زنده بودن حیوان در حال ذبح) شک در مشروط (حصول تذکیه و حلّیت) است و اصل عدم تذکیه است.
[۹] شهید ثانی، مسالک الافهام، ج۱۱، ص۵۱۴.    


۲.۴ - قصاص

اگر کسی فردی را شبانه از خانه‌اش فرا بخواند و بیرون ببرد و سپس آن فرد، مقتول پیدا شود و بیّنه‌ای بر اینکه قاتل فردی دیگر است اقامه نشود، آیا وی قصاص می‌شود یا نه‌؟
به قول اکثر فقها، شرط قصاص، عمدی بودن قتل است و شک در شرط مستلزم شک در مشروط و در نتیجه عدم ثبوت قصاص است. بنابراین قول، آنچه بر عهدۀ وی می‌آید دیه است.
[۱۰] صیمری بحرانی، مفلح، غایة المرام، ج۴، ص۴۲۷-۴۲۹.    


جریان قاعدۀ یاد شده مشروط به عدم وجود دلیلی خاص و یا قواعد حاکم بر قاعده است. دلیل خاص، مانند توارث در مرگ جمعی، همچون غرق شدن و یا زیر آوار ماندن که به دلیل خاص، توارث در این مورد ثابت است، هرچند تقدّم و تاخر مرگ آنان معلوم نباشد.
[۱۱] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۹، ص۳۰۶.    

یا کسی که یقین به طهارت داشته در بقای آن شک کند، در این صورت با جریان استصحاب، شرط، احراز و شک برطرف می‌شود و یا شک در جزئی از نماز پس از تجاوز از محل آن و یا پس از فراغ از آن عمل، که قاعده تجاوز و فراغ جاری گشته و به شک اعتنا نمی‌شود.
[۱۲] سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام، ج۵، ص۳۰۲-۳۰۳.    


قاعدۀ شک در شرط، شک در مشروط می‌باشد، حکمی عقلی است که عقل بدان حکم می‌کند.
[۱۳] طباطبایی مجاهد، سیدمحمد، المناهل، ص۴۸۵.    


۱. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲، ص۳۴۷.    
۲. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۹، ص۳۰۰.    
۳. ↑ سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام، ج۲۵، ص۱۹.    
۴. ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج۴، ص۵۹ - ۶۰.    
۵. ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج۴، ص۲۷۸.    
۶. ↑ شهید اول، ذکری الشیعة، ج۴، ص۳۸۷-۳۸۸.    
۷. ↑ علامه حلی، منتهی المطلب، ج۴، ص۲۳۶.    
۸. ↑ علامه حلی، منتهی المطلب، ج۱۴، ص۲۱.    
۹. ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ج۱۱، ص۵۱۴.    
۱۰. ↑ صیمری بحرانی، مفلح، غایة المرام، ج۴، ص۴۲۷-۴۲۹.    
۱۱. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۹، ص۳۰۶.    
۱۲. ↑ سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام، ج۵، ص۳۰۲-۳۰۳.    
۱۳. ↑ طباطبایی مجاهد، سیدمحمد، المناهل، ص۴۸۵.    


• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۶، ص۲۴۸.    


رده‌های این صفحه : شک | عبادات | قواعد عقلی | قواعد کاربردی در فقه | معاملات
جعبه ابزار