فلسفه خلقت انسان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از سوال‌های مهم
بشر چرایی خلقت اوست. اینکه هدف از خلقت بشر چیست، سوالی است که ادیان و مذاهب مختلف در جواب آن به نظریه‌پردازی‌های گوناگون پرداخته‌اند. در این مقاله به بررسی دیدگاه اسلامی در این زمینه می‌پردازیم.
در آیات و روایات عبادت،
فلسفه خلقت انسان معرفی شده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.
خداوند کریم در جای جای
قرآن مجید به این پرسش اساسی و مهم بشر پاسخ داده است که چرا خداوند
انسان را آفرید؛ از جمله می‌فرماید:
«وَمَا خَلَقْتُ
الْجِنَّ وَالْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ؛
من
جنّ و انس را نیافریدم جز برای اینکه عبادتم کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند).»
حرف «لام» در کلمه «لیعبدون» لام غرض است؛ یعنی تنها
فلسفه خلقت جن و انس و غرض از خلقت آنها این است که خداوند را با
اختیار و نه اجبار،
عبادت کنند تا به
تکامل و سعادت ابدی نائل شوند.
در نتیجه، عبادت و فرمان‌برداری از دستورات خداوند و در نتیجه رسیدن به اعلی درجه کمال، هدف اصلی خلقت جن و انس است و خداوند برای رسیدن بشر به این هدف مهم، تمام وسائل و ابراز مورد نیازش را نیز فراهم کرده است. از طرف در وجود آنها
عقل یا همان پیامبر درونی را نهاده است که در هر لحظه و هر آن در اختیار انسان است و می‌تواند با استفاده از آن از مهلکه نجات یافته و به هدف مقدسش برسد، و از طرف دیگر در طول
تاریخ بیش از صد هزار
پیامبر را همراه با
کتاب‌های الهی فرستاده است تا انسان‌ها را برای رسیدن به این هدف یاری دهند و آنها نیز به بهترین وجه وظیفه خود را انجام داده‌اند، حال اگر انسان با وجود این همه وسائل، ابزار، راهنما و... نتواند به هدف اصلی‌اش برسد و به جای رفتن به کعبه اعرابی راهی ترکستان شود، تقصیر خود او است و نقص غرص پیش نخواهد آمد.
مرحوم
شیخ صدوق (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه) در کتاب شریف
علل الشرائع می‌نویسد:
«عَنْ اَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَاَلْتُ اَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ما خَلَقْتُ
الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ قَالَ خَلَقَهُمْ لِیَاْمُرَهُمْ بِالْعِبَادَة؛
از
ابوبصیر نقل شده که وی گفت: راجع به فرموده حقّ تعالی «وَ ما خَلَقْتُ
الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ» از
امام صادق (علیه‌السّلام) پرسیدم: حضرت فرمودند: مقصود این است که: حقّ تعالی جنّ و انس را آفرید تا ایشان را به عبادت امر فرماید.»
و در روایت دیگری نقل می‌کند:
«عن جمیل بن دراج، قال: قلت لابی عبدالله (علیه‌السّلام): جعلت فداک، ما معنی قول الله عز و جل: وَ ما خَلَقْتُ
الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ؟ فقال: خلقهم للعبادة؛
جمیل بن درّاج نقل شده است که وی گفت: به امام صادق (علیه‌السّلام) عرضه داشتم: فدایت شوم: معنای وَ ما خَلَقْتُ
الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ الخ چیست؟ حضرت فرمودند: خداوند متعال جنّ و انس را فقط برای عبادت آفریده.»
و همچنین می‌نویسد:
«عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه‌السّلام) قَالَ سَاَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ما خَلَقْتُ
الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ قَالَ خَلَقَهُمْ لِلْعِبَادَةِ قُلْتُ خَاصَّةً اَمْ عَامَّةً قَالَ لَا بَلْ عَامَّة؛
از
جمیل بن درّاج نقل شده است که وی گفت: از حضرت امام صادق (علیه‌السّلام) راجع به معنای فرموده حقّ تعالی «وَ ما خَلَقْتُ
الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ» سؤال کردم. حضرت فرمودند: مقصود این است که خداوند جنّ و انس را برای عبادت آفریده. عرضه داشتم: گروه خاصی را یا عموم مردم را؟ فرمودند: خیر، بلکه عموم را به منظور عبادت خود آفریده است.»
برای تحقیق بیشتر در این باره، به
تفسیر المیزان تالیف
علامه طباطبائی (رحمت‌الله‌علیه)، ذیل همین
آیه مراجعه فرمایید.
امام خمینی با استناد به آیه
(وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْاِنسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ) هدف از آفرینش انسان را بندگی خدا می‌داند. نسبت انسان با عالم و ماسوی الله همانا علت غایی عالم است یعنی غایت اصلی از خلق عالم، انسان کامل است. در نگاه ایشان مقصود اصلی از ایجاد عالم،
استجلاء است؛ یعنی چون حق‌تعالی اراده کرد که کمالات اسمایی خود را در خارج متحقق سازد تا خود را در آینه تجلی مشاهده کند، عالم را ایجاد کرد و کمال استجلاء انسان کامل است، از این رو مقصود نهایی از خلقت چیزی جز انسان کامل نیست.
البته بنابر نظر امام خمینی این مطلب که انسان، غایت آفرینش عالم است، در افعال جزئیه حق تعالی و نظر به
مراتب وجود است و الا در افعال مطلق حق‌تعالی غایتی جز ذات مقدس او نیست چنانچه در روایت آمده
«یابن آدم خلقت الاشیاء لاجلک و خلقتک لاجلی».
به اعتقاد ایشان انسان ازسوی خدا آمده و در مسیر حق باید قرار گیرد و به سوی او باز می‌گردد، به همین دلیل دنیا و عالم طبیعت جایگاه
عبادت حق است و اعتکاف انسان در مسیر طبیعت برای فهم چگونگی ماندن در این عالم دنیا و درک فهم هدف از خلقت است چنانچه حق‌تعالی فرموده
(وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْاِنسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ) و چون دار طبیعت مسجد عبادت است
سالک باید خود را معتکف آن بداند.
•
موسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «چرا خداوند انسان را آفرید؟» •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
