فضل بن مروان بغدادی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوالعباس فضل بن مروان بن ماسرجس بغدادی (
۱۵۷-
۲۵۰ق)، از وزیران و خادمان
نصرانی خلفای عباسی در
قرن سوم هجری قمری بود.
ابوالعباس فضل بن مروان بن ماسرجس بغدادی، اهل بردان،
روستایی در نواحی
بغداد بود
و در سال ۱۵۷ق به دنیا آمد.
به گفته
ابن خلکان، نصرانی الاصل بود و معلومات چندانی در اختیار نداشت.
از فردی به نام
علی بن عاصم روایت کرده است. کسانی مانند
مبرّد،
حسین بن یحیی و
سلیمان بن وهب کاتب از وی روایت و مطالبی را نقل کرده‌اند.
گفته‌اند: از آنجایی که فضل از خط خوشی بهره‌مند بود، نخست در خدمت بزرگانی از دستگاه
معتصم عباسی (خلافت
۲۱۸-
۲۲۷ق) که بعدها به خلافت رسید، درآمد و اندک‌اندک به دربار راه یافت و از کاتبان معروف و وزیر او گردید. در زمانی که هنوز
مامون (خلافت
۱۹۸-۲۱۸ق) زنده بود، به همراه معتصم سفری به
مصر نمود و در این سفر مسئول اداره و جمع‌آوری اموال خلیفه بود. پس از بازگشت از مصر و با به خلافت رسیدن معتصم، مسئولیت و ریاست کل دیوان‌های حکومتی و خزانه‌داری دولت به او سپرده شد.
گویند که فضل در رسیدن او به خلافت و اخذ بیعت از مردم تلاش بسیار نمود و از این‌جهت خلیفه وی را به مدت سه سال از وزیران برجسته خود قرار داد.
او علاوه بر کتابت و خط خوشی که داشت، از
بلاغت و
فصاحت سرآمدی برخوردار، و ادیبی ماهر بود.
وی به دلایلی در سال
۲۲۰ق، مورد خشم و غضب خلیفه قرار گرفت و به زندان افتاد و سپس به یکی از روستاهای اطراف
موصل به نام سنّ
تبعید گردید و به اقامت اجباری در آن ناحیه محکوم شد
و بنابر قولی، اموالش نیز مصادره گردید. وی علی‌رغم آنکه از معلومات و دانش چندانی بهره‌مند نبود،
ولی به آیین خدمتگزاری خلفا آشنا بود
و در خدمت تعدادی از خلفای
بنی عباس قرار گرفت، ولی سرانجام از همه مدیریت‌ها عزل گردید. وی در سال
۲۳۳ق از ریاست دیوان خراج
متوکل (خلافت
۲۳۲-
۲۴۷ق)، و به سال
۲۴۹ق از دیوان خراج
مستعین (خلافت
۲۴۸-
۲۵۱ق) خلع شد.
کتاب المشاهدات والاخبار و مجموعه نامه‌ها تالیفات اوست.
فضل در سال ۲۵۰ق
در
سامرا درگذشت.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۰۷، برگرفته از مقاله «فضل بغدادی».
