• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فضل‌الله بن حسن تورپشتی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تُورَپُشتی، فضل اللّه بن حسن (حسین)، ملقب به شهاب الدین و مکنّا به ابوعبداللّه، محدّث و فقیه حنفی در قرن هفتم است.



از سال تولد و جزئیات زندگی او اطلاعی در دست نیست. به گفته سُبکی
[۱] عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۸، ص۳۴۹، چاپ محمودمحمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
حمله مغولان (و از بین رفتن منابع)، مانع شناخت وی شده است. شاید بدین جهت که سبکی شرح حال تورپشتی را در کتاب خود گنجانیده، غَزّی او را با عنوان فقیه شافعی آورده است.
[۲] محمد بن عبدالرحمان غزی، دیوان الاسلام، ج۲، ص۱۹، چاپ کسروی حسن، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰.



وی به توران پشتی نیز مشهور است. توران پُشت یا تورون پشت، روستایی در بخش نیّر یزد بوده است.
[۳] رزم آرا، ج۱۰، ص۵۲.
[۴] جنید بن محمود جنیدشیرازی، شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۱۹۰ـ ۱۹۱، چاپ محمدقزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ش، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ش.



تورپشتی ابتدا در شیراز ساکن بود تا این‌که در ۶۵۶ به درخواست قُتلغ ترکان خاتون برای تدریس در مدرسه ترکانی، از شیراز به کرمان رفت و در آن‌جا ساکن شد و تا آخر عمر همان‌جا ماند.
[۵] احمد بن محمدخوافی، مجمل فصیحی، ج۲، ص۳۲۶، چاپ محمود فرح، مشهد ۱۳۳۹ـ۱۳۴۱ش.
[۶] جنید بن محمود جنیدشیرازی، شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۱۹۰_۱۹۱، چاپ محمدقزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ش، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ش.



تورپشتی سه پسر داشت
[۷] احمد بن محمدخوافی، مجمل فصیحی، ج۲، ص۳۳۰، چاپ محمود فرح، مشهد ۱۳۳۹ـ۱۳۴۱ش.
و به نقل جنید شیرازی
[۸] جنید بن محمود جنیدشیرازی، شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۱۹۰_۱۹۱، چاپ محمدقزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ش، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ش.
اولاد و احفاد وی همه از علما و فضلا بودند. او شاگردان بسیاری نیز تربیت کرد.
[۹] جنید بن محمودشیرازی، شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۱۹۰، چاپ محمدقزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ش، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ش.
[۱۰] جنید بن محمودشیرازی، شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۳۲۵_۳۲۸، چاپ محمدقزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ش، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ش.



وی صحیح بخاری را با واسطه روایت کرده است.
[۱۱] عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۸، ص۳۴۹، چاپ محمودمحمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
آثاری که به عربی و فارسی از او به جا مانده عبارت‌اند از: المیسر در حدیث که شرح مصابیح السُّنّة از بَغَوی فرّاء، محدّث و فقیه قرن پنجم و اوایل قرن ششم، است. سبکی
[۱۲] عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۸، ص۳۵۰ـ۳۵۲، چاپ محمودمحمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
بخشهایی از المیسر را نقل کرده است. تورپشتی این کتاب را در ۶۶۰ به پایان رسانده است؛
[۱۳] میرعثمان علی خان بهادر، فهرست مشروح بعض کتب نفیسه قلمیه مخزونه کتب خانه آصفیه سرکار عالی، ج۱، ص۴۸۶، حیدرآباد دکن ۱۳۵۷.
[۱۴] قس بروکلمان، ج۱، ص۶۲۰.
از المیسر دو نسخه در کتابخانه آصفیه و رامپور موجود است:
[۱۵] قس بروکلمان، ج۱، ص۶۲۰.
[۱۶] حاجی خلیفه، کشف ‌الظنون، ج۲، ستون۱۶۹۸.
مطلبُ النّاسک فی علم المَناسک در حدیث در چهل باب؛ تُحفة السالکین در تصوف به فارسی، شامل سه فصل اعتقادات، معاملات و اخلاق؛ تُحفه المُرشدین که تلخیص تحفة السالکین است؛ المَناسک؛ المُعتمد فی المعتقد.
[۱۷] حاجی خلیفه، کشف ‌الظنون، ج۱، ستون۳۶۶.
[۱۸] حاجی خلیفه، کشف‌ الظنون، ج۱، ستون ۳۷۳ـ۳۷۴.
[۱۹] حاجی خلیفه، کشف‌ الظنون، ج۲، ستون۱۷۱۹.
[۲۰] حاجی خلیفه، کشف ‌الظنون، ج۲، ستون۱۷۳۳.
[۲۱] حاجی خلیفه، کشف ‌الظنون، ج۲، ستون۱۸۳۱.



با توجه به این‌که تورپشتی کتاب المیسر را در ۶۶۰ به پایان رسانده است، تاریخی که حاجی خلیفه
[۲۲] حاجی خلیفه، کشف‌الظنون، ج ۱، ستون ۳۷۳ـ۳۷۴.
برای وفات او ذکر کرده، یعنی ۶۵۸، درست به نظر نمی‌رسد، و سال وفات او ۶۶۱ بوده است.
[۲۳] احمد بن محمدخوافی، مجمل فصیحی، ج۲، ص۳۳۰، چاپ محمود فرح، مشهد ۱۳۳۹ـ۱۳۴۱ش.
[۲۴] جنید بن محمود جنیدشیرازی، شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۱۹۰، چاپ محمدقزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ش، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ش.
[۲۵] اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ستون۸۲۱، در حاجی خلیفه، ج۵.
[۲۶] محمد بن عبدالرحمان غزی، دیوان الاسلام، ج۲، ص۱۹، چاپ کسروی حسن، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰.



(۱) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، ج ۵.
(۲) میرعثمان علی خان بهادر، فهرست مشروح بعض کتب نفیسه قلمیه مخزونه کتب خانه آصفیه سرکار عالی، حیدرآباد دکن ۱۳۵۷.
(۳) جنید بن محمود جنیدشیرازی، شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، چاپ محمدقزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ش، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ش.
(۴) حاجی خلیفه، کشف‌ الظنون.
(۵) احمد بن محمدخوافی، مجمل فصیحی، چاپ محمود فرح، مشهد ۱۳۳۹ـ۱۳۴۱ش.
(۶) رزم آرا.
(۷) عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، چاپ محمودمحمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
(۸) محمد بن عبدالرحمان غزی، دیوان الاسلام، چاپ کسروی حسن، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
(۹) Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur, Leiden ۱۹۴۳-۱۹۴۹, Supplementband , ۱۹۳۷-۱۹۴۲.

 
۱. ↑ عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۸، ص۳۴۹، چاپ محمودمحمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
۲. ↑ محمد بن عبدالرحمان غزی، دیوان الاسلام، ج۲، ص۱۹، چاپ کسروی حسن، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
۳. ↑ رزم آرا، ج۱۰، ص۵۲.
۴. ↑ جنید بن محمود جنیدشیرازی، شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۱۹۰ـ ۱۹۱، چاپ محمدقزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ش، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ش.
۵. ↑ احمد بن محمدخوافی، مجمل فصیحی، ج۲، ص۳۲۶، چاپ محمود فرح، مشهد ۱۳۳۹ـ۱۳۴۱ش.
۶. ↑ جنید بن محمود جنیدشیرازی، شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۱۹۰_۱۹۱، چاپ محمدقزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ش، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ش.
۷. ↑ احمد بن محمدخوافی، مجمل فصیحی، ج۲، ص۳۳۰، چاپ محمود فرح، مشهد ۱۳۳۹ـ۱۳۴۱ش.
۸. ↑ جنید بن محمود جنیدشیرازی، شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۱۹۰_۱۹۱، چاپ محمدقزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ش، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ش.
۹. ↑ جنید بن محمودشیرازی، شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۱۹۰، چاپ محمدقزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ش، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ش.
۱۰. ↑ جنید بن محمودشیرازی، شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۳۲۵_۳۲۸، چاپ محمدقزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ش، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ش.
۱۱. ↑ عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۸، ص۳۴۹، چاپ محمودمحمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
۱۲. ↑ عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۸، ص۳۵۰ـ۳۵۲، چاپ محمودمحمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
۱۳. ↑ میرعثمان علی خان بهادر، فهرست مشروح بعض کتب نفیسه قلمیه مخزونه کتب خانه آصفیه سرکار عالی، ج۱، ص۴۸۶، حیدرآباد دکن ۱۳۵۷.
۱۴. ↑ قس بروکلمان، ج۱، ص۶۲۰.
۱۵. ↑ قس بروکلمان، ج۱، ص۶۲۰.
۱۶. ↑ حاجی خلیفه، کشف ‌الظنون، ج۲، ستون۱۶۹۸.
۱۷. ↑ حاجی خلیفه، کشف ‌الظنون، ج۱، ستون۳۶۶.
۱۸. ↑ حاجی خلیفه، کشف‌ الظنون، ج۱، ستون ۳۷۳ـ۳۷۴.
۱۹. ↑ حاجی خلیفه، کشف‌ الظنون، ج۲، ستون۱۷۱۹.
۲۰. ↑ حاجی خلیفه، کشف ‌الظنون، ج۲، ستون۱۷۳۳.
۲۱. ↑ حاجی خلیفه، کشف ‌الظنون، ج۲، ستون۱۸۳۱.
۲۲. ↑ حاجی خلیفه، کشف‌الظنون، ج ۱، ستون ۳۷۳ـ۳۷۴.
۲۳. ↑ احمد بن محمدخوافی، مجمل فصیحی، ج۲، ص۳۳۰، چاپ محمود فرح، مشهد ۱۳۳۹ـ۱۳۴۱ش.
۲۴. ↑ جنید بن محمود جنیدشیرازی، شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۱۹۰، چاپ محمدقزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ش، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ش.
۲۵. ↑ اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ستون۸۲۱، در حاجی خلیفه، ج۵.
۲۶. ↑ محمد بن عبدالرحمان غزی، دیوان الاسلام، ج۲، ص۱۹، چاپ کسروی حسن، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «فضل‌الله بن حسن تورپشتی»، شماره۴۰۲۲.    


رده‌های این صفحه : تراجم | علمای اهل سنت | علمای قرن هفتم | فقهای حنفی
جعبه ابزار