فرهنگ برادوستی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فرهنگ
برادوستی، قدیمترین
فرهنگ پارینه سنگی جدید در کوهپایه های
زاگرس بود.
این واژه را نخستین بار سولکی در ۱۳۳۶ ش، پس از حفاری
غار شانیدر در کوههای
برادوست (در کردستان یا شمال عراق، رَواندوز) به کاربرد.
گاهنگاری
آثار برادوستی قدمت این فرهنگ را بین ۳۸۰۰۰ـ۱۹۰۰۰ ق م نشان می‌دهد.
پاره‌ای از صاحبنظران احتمال داده‌اند که این فرهنگ قدیمترین
فرهنگ پارینه سنگی جدید در آسیای مرکزی، افغانستان و شبه قاره هند باشد.
تاکنون در حدود شش اجتماع متعلق به فرهنگ
برادوستی در
کوهپایه های زاگرس مشخص شده که پنج اجتماع در ایران و یک اجتماع در عراق بوده است.
در حال حاضر، تعیین دقیق شمارِ محلهای باستانی متعلق به این فرهنگ مشکل است، اما آثار پراکنده آن را می‌توان در سراسر
کوههای زاگرس یافت؛ از جمله در شمال
کوه زاگرس که
قدمت ابزارهای به دست آمده متعلق به این
دوره در آن‌جا به ۳۴۰۰۰ تا ۲۴۰۰۰ سال قبل می‌رسد.
شمالیترین نقطه ایران که آثار این فرهنگ در آن یافت شده
غار خَر (نزدیک بیستون) واقع در بخش مرکزی زاگرس (
کرمانشاه و
لرستان امروزی) است.
از جمله یافته های هاو در ۱۳۳۸ ش در
غار وارواسی (نزدیک کرمانشاه) ابزارهای سنگی و قطعات استخوانی حیوانات (استخوان‌ها به گل اُخرا آغشته شده) است که برخی از آن‌ها با آثار غارهای خر و شانیدر شباهت دارد و گمان می‌رود که به اواخر
دوره برادوستی تعلق داشته باشد. انواع اسکنه ها از نوع چند وجهی و رنده ها و تیغه های دندانه دار از این
غار به دست آمده که ۳۰% آن‌ها را ریز ابزارها و ۳۸% آن‌ها را ریز تیغه های نوع دوفور و ۵ر۱۴% آن‌ها را ریزتیغه هایی با مرمتهای مقطعی بر روی لبه ها تشکیل می‌دهد.
نکته قابل توجّه درباره این غار تیغه ها و ریزتیغه هاست که ۵/۵۹% ابزارهای به دست آمده را شامل می‌شود.
در منطقه مرکزی زاگرس تعداد کمی از خراشنده ها کشف شده که اغلب از نوع ساده‌اند و در قسمت انت‌هایی تیغه ها ساخته شده اند، تعداد کمی از آن‌ها نیز قایقی شکل اند.
در
غار برده سپید (نزدیک سراهان لرستان) نیزمی توان آثار این فرهنگ را یافت.
در غارهای یافته، ارجنه، پاسنگرد (اطراف
خرم آباد ) ابزارهای سنگی مشابه با آثار غارهای شانیدر و وارواسی به دست آمده که وضع روشنتری دارد و بر اساس آن‌ها این فرهنگ را به دو
دوره کوتاه‌تر تقسیم کرده اند: ۱)
دوره برادوستی قدیم با
قدمت ۳۸۰۰۰ـ۳۰۰۰۰۰ ق م؛ ۲)
دوره برادوستی جدید با
قدمت ۳۰۰۰۰ـ۲۰۰۰۰ ق م.
در
خوزستان هنوز اثری از فرهنگ
برادوستی یافت نشده است،
اما رایت حدود شش محل را در منطقه ایذه شناسایی کرده و احتمال داده است که مربوط به این فرهنگ باشد.
در بخش جنوبی زاگرس احتمالاً می توان آثار این فرهنگ را در اِشْکَفْتِ (غار) قادی بَرَم شور در کنار دریاچه مهارلو
و در ساحل دریاچه تَشْک واقع در نزدیکی
شیراز یافت.
در مجموع آثاری که از رهگذر آن بتوان جلوه های معنوی فرهنگ
برادوستی را روشن ساخت، تقریباً به دست نیامده؛ در مقابل، ابزارهای بسیاری از این فرهنگ کشف شده که بیانگر فراوانی عناصر مادی آن است. انواع تیغه های سنگی، بویژه ابزارهای سنگی کوچک و گاه ادوات بزرگ، از مشخصات این فرهنگ اند. این تیغه ها با ابعاد مختلف و از جنس سنگ آتش زنه‌اند که روی دولبه آن‌ها آثار ترمیمی نسبتاً ضخیم و مایل مشاهده می‌شود. علاوه بر این ابزارها، از استخوان نیز بندرت وسایلی می‌ساختند.
عموماً ابزارهای به دست آمده از این فرهنگ نسبت به فرهنگهای معاصر خود تنوع کمتری دارند
و بیشترین مجموعه های این فرهنگ، از داخل غار‌ها و پناهگاههای سنگی به دست آمده و تن‌ها دو محل روباز، که متعلق به این فرهنگ بوده اند، شناسایی شده اند.
به سبب
قدمت بسیار این فرهنگ، ابزارهای یافت شده آن عموماً متجانس نیستند.
بعلاوه در برخی محلهای باستانی که آثار
فرهنگ زارزی کشف شده، آثار
دوران برادوستی نیز دیده شده است.
بنابراین، می توان احتمال داد که فرهنگ زارزی مدتی با
دوران برادوستی همزمان بوده و بعد‌ها جدا شده است، اما تأثیر و نفوذ فرهنگ
برادوستی در فرهنگ زارزی تا مدت‌ها ادامه داشته است. بر این اساس به نظر مورتنسن نمی‌توان صورت روشنی از عناصر فرهنگ
برادوستی را در یک مجموعه مشخص ارائه داد.
از سوی دیگر در برخی از غارهای نامبرده خلأ زمانی بین آثار پارینه سنگی، میانه (موستری) و جدید مشاهده نمی‌شود؛ بنابراین به نظر می‌رسد که نوع ابزارها و زندگی در این منطقه دستخوش تحولات تدریجی شده باشد.
(۱) برد، فایرفاکس، لو سور لو رنگ پریده ¨ olithique، جلد E E E: لو رنگ پریده ¨ olithique hors D'اروپا، پاریس ۱۹۸۴.
(۲) هول و فلانری، ماقبل تاریخ در جنوب غربی ایران است گزارش
مقدماتی مجموعه مقالات از جامعه ماقبل تاریخ، نه ۳۳، واشنگتن ۱۹۶۷.
(۳) ساعت F، Dictionnaire د لا قبل از ¨ histoire، پاریس ۱۹۸۸.
(۴) اور، کوپلند، و اُرانش، لس صنایع رنگ پریده ¨ olithiques رقیق Proche شرق همبستگی، Essai د در L'Anthropologie، هیچ ۷۷، پاریس ۱۹۷۳.
(۵) کرنسلی، A مطالعه ژئومورفولوژی playas و paleoclimatological ایران، قسمت ۱ و ۲، واشنگتن ۱۹۷۰.
۶) مک بورنی، "Palaeolithic حفاری در منطقه زاگرس"، ایران، ۸ (۱۹۷۰)؛
۷) اولزوسکی و دیبل، و گود کردن زمین HL، ماقبل تاریخ palaeolithic زاگرس توروس، جلد V، فیلادلفیا ۱۹۹۳؛
(۸) پیپرنو، "غارهای palaeolithic بالایی در جنوب ایران: گزارش
مقدماتی"، شرق و غرب، ۲۴ (۱۹۷۴).
(۹) دانیل شیل، خاور نزدیک علیا palaeolithic فرهنگی چینه شناسی: ارزیابی شواهد، ویسبادن ۱۹۹۲.
(۱۰) فیلیپ EL اسمیت، باستان شناسی عصر حجر در ایران، فیلادلفیا ۱۹۸۶.
(۱۱) سولکی، "ماقبل تاریخ در Shanidar دره شمال عراق"، علوم، ۱۳۹ نفر (۱۹۶۳).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «فرهنگ برادوستی»، شماره۸۵۸.
