غلامحسین ابراهیمی دینانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
غلامحسین ابراهیمی دینانی، فیلسوف، پژوهشگر، مدرس
فلسفه در دانشگاه‌های تهران، تربیت مدرس، دانشگاه مذاهب اسلامی و دانشگاه آزاد اسلامی است. عمده شهرت وی به علت
پژوهش در
حکمت اشراق و
سهروردی و احیای آن در سال‌های اخیر است.
وی در ۵ دی سال ۱۳۱۳ در شهر درچه روستای دینان از توابع خمینی‌شهر که امروزه جزو شهرستان خمینی‌شهر
اصفهان است بدنیا آمد.
وی پس از تحصیل ابتدائی در روستای خود، در مدرسه علمیه نیم آورد اصفهان به تحصیلات دینی مشغول شد. پس از گذراندن دوره سطح و مقدمات
فلسفه، سال ۱۳۳۳ وارد
حوزه علمیه قم شد و ضمن تحصیل خارج فقه و اصول نزد مراجع بزرگ، نزد
علامه طباطبائی به فرآگیری فلسفه نیز پرداخت. که شاهد مباحث فلسفی
هانری کربن (فرانسوی) و علامه طباطبایی نیز بود.
فلسفه را در اصفهان نزد حکیم
ضیاء پور شروع کرد و در
قم در سطح عالی با علامه طباطبائی به پایان رساند و از شاگردان خاص ایشان گردید. سال ۱۳۴۵ پس از درگذشت
آیت‌الله بروجردی به
تهران مهاجرت کرد و وارد دوره کارشناسی دانشگاه تهران شده و پس از اخذ درجه کارشناسی جهت گذراندن امورات زندگی به استخدام وزارت آموزش و پرورش در آمد. تا دریافت دکترای ادامه تحصیل داد و سال ۱۳۵۲ از رساله دکتری تخصصی فلسفه خود دفاع کرد.
پس از اخذ درجه کارشناسی جهت گذراندن امورات زندگی به استخدام وزارت آموزش و پرورش در آمد. سال ۱۳۵۳
ازدواج کرد و همان سال به عنوان استاد فلسفه در دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به تدریس شد. سال ۱۳۶۲ به تهران منتقل شده و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران شد و تاکنون استاد این دانشگاه است. وی صاحب تالیفاتی بسیاری در زمینه فلسفه می‌باشد که در آن به نقد آرای فلسفی فلاسفه بزرگ و شرق پرداخته و در ذیل آنها به ارائه نظرات خاص فلسفی خود پرداخته است.
دینانی در سمینارها و همایش‌های متعدد داخلی و خارجی شرکت داشته و مقالات و آثار فراوانی در حوزه فلسفه و دین پژوهی به رشته تحریر در آورده که برخی از کتاب‌هایشان جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی
ایران را دریافت نموده است و در اولین دوره همایش چهره‌های ماندگار در سال ۱۳۸۰ با عنوان چهره برتر فلسفه تقدیر شدند.
در ارج نامه «خرد و خردورزی» آمده است: «… منزل ذوالمجد در خیابان بهار… جلسات علامه با کربن تشکیل می‌شد و آقایان دکتر سیدحسین نصر، دکتر سپهبدی، دکتر شایگان، محمد تجویدی نقاش، هبوطی… و صائنی زنجانی حضور داشتند…. به اتفاق استاد به سمت تهران حرکت می‌کردیم… جوان‌ترین عضو جلسات بنده بودم…. کربن در عین شیفتگی به
تشیع، به تمام معنا فرنگی بود.» و در سوالی که دینانی از کربن در مورد عقایدش و ضرورت مرشد می‌پرسد و اینکه مرشد شما کیست، جواب می‌گیرد که: «بله، … من اُویسی هستم. (در یکی از مصاحبه‌هایتان گفته بودید که از کربن پرسیدند که اگر اهل طریقتی، مرشدت کیست و او گفت که من اویسی هستم! منظورش چه بود؟
– بله او گفته بود اما منظور این نبود که او مرشدش «
اویس قرنی» است بلکه
اویسیه فرقه‌ای هستند که معتقدند اصلاً مرشد لازم نیست! خود اویس اصلاً خدمت
پیغمبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نرسید، یک دفعه آمد و نصف روز رفت.
از کربن پرسیدم که حالا مرشد لازم ندارید،
ذکر که دارید،
ذکر خفی یا جلی شما چیست؟ او گفت: همین که تا صبح
ذکر قال الباقر و قال الصادق می‌خوانم، همین
ذکر من است. این جوابی بود که کربن به من داد حالا هر طور می شود این را تفسیر کرد.
تولد ۱۳۱۳.
تحصیلات ابتدایی در دینان.
مقدمات در مدرسه علمیه نیمارود اصفهان.
اساتید
ادبیات عرب: شیخ
محمدعلی حبیب آبادی و حاج شیخ
عباسعلی ادیب حبیب‌آبادی.
استاد بخشی از
شرح لمعه:
محمدحسن نجف‌آبادی.
سفر به قم ۱۳۳۳.
تحصیل در مدرسه حجتیه و هم حجره بودن با
سیدعلی خامنه‌ای.
تحصیل خارج و فقه اصول در حوزه علمیه قم.
اساتید دروس
فقه و
اصول سطح: مرحوم مجاهدی،
سلطانی طباطبایی، فکور یزدی و شیخ
عبدالجواد سدهی.
اساتید درس خارج فقه و خارج اصول:
آیت‌الله بروجردی،
آیت‌الله اراکی،
آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد و
آیت‌الله روح‌الله موسوی خمینی.
اساتید فلسفه: حکیم ضیاپور (اصفهان)، شیخ عباسعلی ایزدی نجف‌آبادی و سطح عالی علامه طباطبایی (قم) و از شاگردان نزدیک ایشان.
دیگر اساتید ایشان عبارتند از: آیت‌الله سلطانی طباطبایی،
آیت‌الله منتظری،
آیت‌الله مجاهدی تبریزی،
آیت‌الله محمد فکور یزدی،
شیخ جواد تبریزی، شیخ عبدالجواد اصفهانی و دکتر
غلامحسین صدیقی.
ترک حوزه پس از وفات آیت‌الله بروجردی و سفر به تهران جهت تحصیل فلسفه و زندگی.
کارشناسی، کارشناس ارشد و دکترای تخصصی فلسفه از دانشگاه تهران. از ۱۳۴۵ الی ۱۳۵۲.
ازدواج در سال ۱۳۵۳.
تدریس فلسفه در دانشگاه‌ها از سال۱۳۶۱ تاکنون.
نگارش آرای فلسفی و اندیشه‌ها.
مدیر گروه فلسفه و
کلام اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۹
مدرس علوم حوزوی در حوزه علمیه قم تا سال ۱۳۴۵.
اشتغال و استخدام در وزارت آموزش و پرورش به عنوان دبیر دبیرستان‌های تهران سال ۱۳۵۱.
استاد دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد تا ۱۳۶۱.
عضو هیت علمی دانشگاه تهران سال ۱۳۶۲ و بازنشسته در سال ۱۳۸۷.
استاد دانشگاه تربیت مدرس.
استاد دانشگاه مذاهب اسلامی.
استاد دانشگاه امام صادق (علیه‌السّلام)
استاد دانشگاه آزاد اسلامی تهران و کرج.
عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران.
عضو ثابت انجمن حکمت و فلسفه ایران.
عضو موسس، هیئت امناء و مدیر بخش فلسفه اسلامی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
تقدیر شده در اولین دوره چهره‌های ماندگار با عنوان چهره برتر رشته فلسفه در سال۱۳۸۰.
تقدیر شده در جایزه کتاب سال ۱۳۸۴ برای کتاب دفتر عقل و آیت عشق.
تقدیر شده در جایزه کتاب سال ۱۳۸۵ برای کتاب درخشش
ابن‌رشد در حکمت مشاء.
تقدیر شده در جایزه کتاب سال ۱۳۸۹برای کتاب فلسفه و ساحت سخن.
عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
عضو هیئت داوران نشریه فلسفه متعالی.
عضو هیئت داوران سمپوزیوم بین‌المللی مجسمه‌سازی تهران.
صاحب بیش از بیست عنوان کتاب در حوزهِ فلسفه.
نویسنده چندین مقاله برگزیده فلسفی.
سخنران مدعو در سمینارها و همایش‌های فلسفیِ داخلی و خارجی.
دینانی تاکنون بیش از بیست کتاب و مجموعه نگاشته است و صدها مقاله. وی سه بار جایزه کتاب سال را بدست آورده است. آثار او بسیار است. آثار صوتی و تصویری او مربوط به کلاس‌ها، سخنرانی‌ها، مصاحبه‌ها، برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌های مستندی است که طی چهل سال گذشته صورت گرفته شده است.
چند نمونه از کتاب‌های ایشان عبارتند از:
قواعد کلی فلسفی در فلسفهٔ اسلامی (در دو مجلد)، چاپ و نشر انجمن حکمت و فلسفه، تهران، ۱۳۵۷و موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۵.
دفتر عقل و آیت عشق، سه جلد، انتشارات طرح نو، ۱۳۸۰.
ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، سه جلد، انتشارات طرح نو، ۱۳۷۶.
وجود رابط و مستقل در فلسفه اسلامی، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۶۲. و مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، انتشارات حکمت، ۱۳۶۴.
منطق و معرفت در نظر غزالی، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۰
اسماء و صفات حق، انتشارات اهل قلم، ۱۳۷۵و سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۶.
معاد، انتشارات حکمت، ۱۳۷۶
نیایش فیلسوف، دانشگاه رضوی آستان قدس، مشهد، ۱۳۷۷.
درخشش ابن رشد در حکمت مشاء، ناشر طرح نو، ۱۳۸۴.
فیلسوفان یهودی و یک مسئله بزرگ، ناشر هرمس، ۱۳۸۹.
فلسفه و ساحت سخن، ناشر هرمس، ۱۳۸۹.
جلال‌الدین دوانی فیلسوف ذوق التالّه.
سخن ابن سینا و بیان بهمنیار، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۹۲
معمای زمان و حدوث جهان، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۹۳
از محسوس تا معقول، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۹۴
کتابشناسی توصیفی دکتر دینانی را می‌توانید در این لینک مشاهده کنید
کتاب آینه‌های فیلسوف، به کوشش عبدالله نصری و نشر سروش، چاپ سوم۱۳۸۹.
کتاب سرشت و سرنوشت، به کوشش کریم فیضی و نشر اطلاعات، ۱۳۸۸.
کتاب خرد و خردورزی، به کوشش علی اوجبی و نشر موسسه خانه کتاب، ۱۳۸۸.
کتاب هستی و مستی به کوشش کریم فیضی و نشر اطلاعات، مهر ۱۳۸۸
کتاب شعاع شمس، به کوشش کریم فیضی و نشر اطلاعات، ۱۳۸۹.
کتاب گفتار حکیم، به کوشش محمدجعفر محمدزاده و نشر امرود، ۱۳۹۰.
کتاب حافظ معنوی، به کوشش کریم فیضی، نشر اطلاعات، ۱۳۹۰
نشریه پنجره، شماره۱۲۷، بهمن ماه۱۳۹۰، پاسداشت سال‌ها خردورزی استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی.
کتاب راز راز، به کوشش کریم فیضی، ۱۳۹۲
کتاب دُرّ سخن (مجموعه جملات کوتاه از سخنان دکتر دینانی)، به کوشش امیر اسماعیلی، ۱۳۹۲.
«حکمت متعالیه ملاصدرا در آیینه احادیث»، خردنامه صدرا ١٣٧٩ شماره ٢٢.
«قاضی سعید قمی یکی از حکمای حوزه فلسفی اصفهان»، خردنامه صدرا ١٣٨٢ شماره ٣٢.
«فلسفه هگل در بوته نقد»، خردنامه صدرا ١٣٨١ شماره ٢٧، ٢٩، ٣٠.
«عالم خیال»، خردنامه صدرا ١٣٨١ شماره ٢٨.
شبهه آکل و ماکول، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (دبا). بازبینی‌شده در خرداد ۱۳۸۷.
مقدمه‌ای بر شرح فصوص جندی، تصحیح جلال‌الدین آشتیانی.
عقلانیت و معنویت، مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
مفهوم زمان در فلسفه برگسن
علم خداوند به جزئیات از دیدگاه علامه طباطبایی و متکلمین.
عقل و استدلال در تفکر ابن جوزی.
پژواک اندیشه‌های فخر رازی و سهروردی در آثار ابن کمونه.
عدل در نظر شیخ مفید.
ادراک خیالی و هنر.
سهروردی و اصول فقه.
ابن طفیل.
اندیشه تجدد، آثار و لوازم.
اندیشه نقطه پایان ندارد.
حدیث نفس.
ابداء یا ابتدا.
کلام ماتریدی.
عمده شهرت دینانی به خاطر احیاگری فلسفه اشراق و بازخوانی حکمت ایران باستان است. چند نمونه از مقالات ایشان درباره
حکمت اشراق و
سهروردی عبارت است:
«حکمت اشراق١»، پرتو خرد، ویراسته حسن سیدعرب، تهران، مهر نیوشا، ١٣٨۵، ص٢۵٨-٢٣٧.
«حکمت اشراق١»، عقلانیت و معنویت، تهران، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، ١٣٨٣، ص١٠۵.
«حکمت اشراق٢»، پرتو خرد، ویراسته حسن سیدعرب، تهران، مهر نیوشا، ١٣٨۵، ص٢٧٠-٢۵٩.
«حکمت اشراق٢»، عقلانیت و معنویت، تهران، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، ١٣٨٣، ص١۴٧-١٣٣.
«خمیره ازلی یا حکمت جاویدان از نظر سهروردی»، مجموعه مقالات همایش نقد تجدد از دیدگاه سنت‌گرایان معاصر، تهران، دانشگاه تهران و موسسه تحقیقات و علوم انسانی، ١٣٨٢، ص٢١-١٧.
«خمیره ازلی یا حکمت جاویدان از نظر سهروردی»، پرتو خرد، ویراسته حسن سیدعرب، تهران، مهر نیوشا، ١٣٨۵، ص ٢٧۵-٢٧١.
«خمیره ازلی یا حکمت جاویدان از نظر سهروردی»، خرد جاودان، تهران، ١٣٨٢، صص٢١-١٧.
«خودآگاهی محصول صور خودآگاهی نیست»، منتخبی از مقالات فارسی درباره شیخ اشراق سهروردی، به اهتمام حسن سیدعرب، تهران، شفیعی، ١٣٧٨، ص١٧۴-١۵٣.
«خویشاوندی معنوی نیچه و سهروردی»، پرتو خرد، ویراسته حسن سیدعرب، تهران، مهر نیوشا، ١٣٨۵، ص ٢٨٨-٢٧۶.
«خویشاوندی معنوی نیچه و سهروردی»، در شناخت نیچه، به کوشش حامد فولادوند، تهران، مهر نادر، ١٣٨۵، ص ٩١-٨١.
«سهروردی؛ فیلسوف ایرانی اسلامی»، روزنامه همشهری، شماره ٣١٣٣ (دوشنبه، بیستم مرداد ١٣٨٢)، ص۶.
«سهروردی و انکار صفات حقیقیه خداوند»، نیایش فیلسوف، مشهد، دانشگاه علوم رضوی، ١٣٧٧، ص ۴٠۶-۴٠١.
«سهروردی و انکار صفات حقیقیه خداوند»، یادنامه خاتمی (مجموعه مقالات بزرگداشت حاج
سید روح‌الله خاتمی)، به کوشش
محمدتقی فاضل میبدی،
قم، موسسه معارف اسلامی امام رضا (علیه‌السّلام)، ١٣٧۶، ص ٣٣٧-٣٣۴.
«سهروردی و انکار صفات حقیقیه خداوند»، نامه سهروردی (مجموعه مقالات)، به کوشش علی‌اصغر محمدخانی و حسن سیدعرب، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ١٣٨٢، ص١۶-١١.
«عقل مطرود»، روزنامه همشهری شماره٣١٢٢ (چهارشنبه، هشتم مرداد ١٣٨٢)، ص١٣ و ١٨.
«عقل مطرود»، پرتو خرد، ویراسته حسن سیدعرب، تهران، مهر نیوشا، ١٣٨۵، ص٢٩٩-٢٨٩.
«فلسفه اشراق یا هزاره‌گرایی» ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج٢، تهران، طرح‌نو، ١٣٧٧، ص٣٧٧-٣۶۴.
«فلسفه نوری سهروردی»، پرتو خرد، ویراسته حسن سیدعرب، تهران، مهر نیوشا، ١٣٨۵، ص٢٣۶-٢٢٧.
«فلسفه نوری سهروردی»، مقدمه نور در حکمت سهروردی، تالیف سیما نوربخش، تهران، محبی، ١٣٨٣، ص٢٠-١١.
«نور یا وجود»، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج٣، تهران، طرح نو، ١٣٨٢، ص١۵٢-١٢٩.
اکثر افرادی که در سه دهه گذشته از دانشگاه تهران در رشته فلسفه فارغ‌التحصیل شده‌اند از شاگردان او هستند. به غیر آن کسانی که سال‌هاست پای درس او در
حوزه علمیه قم، دانشگاه‌های مختلف و کلاس‌های آزاد نشسته‌اند از شاگردان او می‌باشند.
دینانی میزان سنجش و درک هر چیزی را
عقل می‌داند، حتی درک
انسان از
خدا را. دینانی را می‌توانی فیلسوفی عقل‌گرا دانست که به اشراق معتقد است و در عین حال فیلسوفی است متاله و اهل حکمت متعالیه و آشنا به تمامی جوانب
عرفان. دینانی کتابی دارد با نام دفتر عقل و آیت عشق که در آن به جایگاه عقل در
حکمت و فلسفه پرداخته و از عقل در برابر عقاید
اشاعره دفاع کرده و به نقد اندیشه‌های فلاسفه و عرفای شرق و غرب در این مورد می‌پردازد و در نهایت آرای خود را ارائه می‌نماید و
عشق را فرآیند درک ژرف عقلی و خواست بر اثر شناخت عمیق می‌داند و تعارضی بین این دو نیست و هیچ کدام آن یکی را نفی نمی‌کند، بلکه عشق حقیقی را از مسیر عقل میسر می‌داند. به ایشان القابی چون «سرباز عقل» نیز نسبت داده می‌شود
معرفت یک برنامه تلویزیونی است که دینانی در آن به بیان اندیشه‌های فلسفی و عرفانی خود می‌پردازد. موضوع هر برنامه متغیر است و بیشتر حاوی مطالبی است که ریشه فلسفه اسلامی دارد و سعی شده است به زبان مردم نزدیک باشد.
سایت علما و عرفا، برگرفته از مقاله «دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۰۸.
