عوامل پیدایش افتراء
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عواملی که سبب زمینه
ارتکاب افتراء می شود را عوامل پیدایش
افتراء گویند.
افترا، چه نسبت به
خداوند صورت گیرد و چه نسبت به
پیامبران یا دیگر انسانها، عوامل و زمینه‌هاى متعددى دارد که
قرآن کریم به برخى از آنها اشاره کرده است.
شیطان چون
دشمن همیشگى
انسان است به طور مداوم تلاش مى‌کند تا انسان را وادار به
گناه، اعمال ناشایست و حتى
افترا بر
خداوند کند، به همین جهت
قرآن کریم در
آیاتی انسان را از
پیروی شیطان بازمى‌دارد: «لا تَتَّبِعوا خُطُوتِ الشَّیطـنِ اِنَّهُ لَکم عَدُوٌّ مُبین اِنَّما یأ مُرُکم بِالسُّوءِ والفَحشاءِ واَن تَقولوا عَلَى اللّهِ ما لاتَعلَمون»؛
نیز
قرآن دروغگویان و
افترا زنندگان را انسانهایى دانسته است که شیطان بر آنان فرود آمده و آنان را به
دروغ و
افترا وامى‌دارد: «هَل اُنَبِّئُکم عَلى مَن تَنَزَّلُ الشَّیـطین تَنَزَّلُ عَلى کلِّ اَفّاک اَثیم».
از دیگر عوامل و زمینه‌هاى اصلى افتراى
مشرکان و جبهه مخالف
انبیای الهی دشمنى آنان با
رسالت پیامبران بود: «وکذلِک جَعَلنا لِکلِّ نَبِىّ عَدُوًّا شَیـطینَ الاِنسِ والجِنِّ یوحى بَعضُهُم اِلى بَعض زُخرُفَ القَولِ غُرورًا ... فَذَرهُم وما یفتَرون»؛
ازاین‌رو آنان براى رویارویى با
رسالت انبیای الهى و از بین بردن یا تضعیف آن از روشهاى گوناگون از جمله دادن نسبتهاى ناروا به
پیامبران و پیروان آنان بهره مى‌جستند.
قرآن پس از مردود شمردن افتراى
پیامبر اسلام به
خداوند در
آیه ۱۰۵
سوره نحلتنها افرادى را افترازننده معرفى مى‌کند که به او
ایمان ندارند: «اِنَّما یفتَرِى الکذِبَ الَّذینَ لا یؤمِنونَ بِـایـتِ اللّهِ و اُولـئِک هُمُ الکـذِبون»
در آیه ۱۰۳
سوره مائدهنیز ضمن ردّ برخى از افترائات
کافران به خداوند، آن را ناشى از
کفر آنان برمى‌شمارد: «ما جَعَلَ اللّهُ مِن بَحیرَة ... ولـکنَّ الَّذینَ کفَروا یفتَرونَ عَلَى اللّه».
در
آیاتی عدم ایمان به
آخرت را زمینه
افترا به
ملائکه و مؤنث دانستن آنان دانسته است.
در
سوره نور نیز
قرآن افترا زنندگان به همسر
پیامبر را مذمت کرده و در پایان مى‌گوید: اگر ایمان دارید هیچ‌گاه به چنین اتهاماتى باز نگردید: «یعِظُکمُ اللّهُ اَن تَعودوا لِمِثلِهِ اَبَدًا اِن کنتُم مُؤمِنین»
از این
آیه برمى‌آید که ایمان با
افترا هرگز سازگارى ندارد و
مؤمن نباید به دیگران
افترا بزند.
سخن
پیامبر(صلى الله علیه وآله)نیز که فرمود: مؤمن در حالى که متصف به
صفت ایمان است دروغ نمى‌گوید.
مؤید این مطلب است که
ایمان با
دروغ و
افترا جمع نمى‌شود.
عقل یکى از ابزارهاى
شناخت حق از
باطل و کسب
سعادت دنیوی و
اخروی است؛ اما گاهى بهره نبردن از این
نعمت الهی موجب گرفتار شدن
انسان به برخى
گناهان از جمله
افترا به
خداوند مى‌شود: «الَّذینَ کفَروا یفتَرونَ عَلَى اللّهِ الکذِبَ واَکثَرُهُم لا یعقِلون»؛
بر همین اساس،
قرآن در آیاتى دیگر
افترا زنندگان از
بنی‌اسرائیل را مذمت کرده که چرا درباره سخنان افتراآمیز خود و پیامد آن
تعقل نمى‌کنند: «اَلَم یؤخَذ عَلَیهِم میثـقُ الکتـبِ اَن لا یقولوا عَلَى اللّهِ اِلاَّ الحَقّ ... اَفَلا تَعقِلون»؛
یا هنگامى که
مشرکان به
پیامبر(صلى الله علیه وآله) نسبت جنون مى‌دهند آنان را به
تفکر و
تعقل فرا مى‌خواند: «اَولَم یتَفَکروا ما بِصاحِبِهِم مِن جِنَّة»؛
جنیان نیز وقتى به افتراى به
خدا اعتراف مى‌کنند این کار را به بى‌خردان از خویش نسبت مى‌دهند: «واَنَّهُ کانَ یقولُ سَفیهُنا عَلَى اللّهِ شَطَطـا واَنّا ظَنَنّا اَن لَن تَقولَ الاِنسُ والجِنُّ عَلَى اللّهِ کذِبـا»؛
معلوم مى‌شود که
افترا کار
سفیهان و ناشى از
عدم تعقل است.
خوى
استکبار،
غرور و
برتری‌طلبی از دیگر زمینه‌هاى افتراست که باعث مى‌شود انسان به دیگران و حتى به
خداوند افترا زند: «بَلى قَد جاءَتک ءایـتى فَکذَّبتَ بِها واستَکبَرتَ وکنتَ مِنَ الکـفِرین ویومَ القِیـمَةِ تَرَى الَّذینَ کذَبوا عَلَى اللّهِ وُجوهُهُم مُسوَدَّةٌ اَلَیسَ فى جَهَنَّمَ مَثوًى لِلمُتَکبِّرین»؛
در
آیه ۳۹
سوره ذاریاتاز سرگذشت
فرعون سخن به میان آمده که بر اثر
غرور و اعتماد به لشکر و قدرت خویش،
به
موسی(علیه السلام)نسبتهاى ناروا داده و او را
جادوگر و
دیوانه خطاب مى‌کرد: «فَتَوَلّى بِرُکنِهِ و قالَ سـحِرٌ اَومَجنون».
زمینه یا عامل دیگر
افترای به دیگران، نداشتن
علم و
پیروی از
ظن و
گمان است، چنان‌که
قرآن در
آیات ۲۸-۲۷
سوره نجمهمین امر را سبب افتراى
کافران به
ملائکه برشمرده است: «اِنَّ الَّذینَ لا یؤمِنونَ بِالأخِرَةِ لَیسَمّونَ المَلـئِکةَ تَسمِیةَ الاُنثى وما لَهُم بِهِ مِن عِلم اِن یتَّبِعونَ اِلاَّ الظَّنَّ واِنَّ الظَّنَّ لا یغنى مِنَ الحَقِّ شیــا».
نیز
سوره یونس آیه ۶۸
و در آیه ۱۴۸
سوره انعام نیز
قرآن به برخى از افترائات
مشرکان اشاره کرده و آن را ناشى از
پیروی آنان از
ظن و
گمان باطل خویش دانسته است: «سَیقولُ الَّذینَ اَشرَکوا لَو شاءَ اللّهُ ما اَشرَکنا ولا ءاباؤُنا ولا حَرَّمنا مِن شَىء ... اِن تَتَّبِعونَ اِلاَّ الظَّنَّ واِن اَنتُم اِلاّ تَخرُصون».
گاهى روحیه
خودخواهی و
خودپسندی باعث مى‌شود انسان به دیگران
افترا بزند، چنان که
بنی‌اسرائیل (
یهود) به جهت داشتن چنین روحیه‌اى، فراوان
مرتکب افترا به
خداوند گردیدند؛ از جمله اینکه خود را انسانهایى
پاک مى‌شمردند و این امر را به خداوند نسبت مى‌دادند: «اَلَم تَرَ اِلَى الَّذینَ یزَکونَ اَنفُسَهُم ... اُنظُر کیفَ یفتَرونَ عَلَى اللّهِ الکذِبَ»
یا خود را
فرزندان و
دوستان خدا معرفى مى‌کردند: «و قالَتِ الیهودُ والنَّصـرى نَحنُ اَبنـؤُا اللّهِ واَحِبّـؤُه»
که جز چند روز در
آتش دوزخ نخواهند ماند
و خداوند
گناهان آنان را خواهد بخشید: «و یقولونَ سَیغفَرُ لَنا».
دانشنامه موضوعی قرآن
