عوامل بصیرت (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عوامل
بصیرت با توجه به
آیات قرآن عبارتند از:
آخرت‌اندیشی و دنیاگریزی ، سبب پیدایش بصیرت:
«وَاذْكُرْ عِبَادَنَا ... أُوْلِي الْأَيْدِي وَالْأَبْصَارِ • إِنَّا أَخْلَصْنَاهُم بِخَالِصَةٍ ذِكْرَى الدَّارِ؛
و به خاطر بیاور بندگان ما... را، صاحبان دستها (ی نیرومند) و چشمها (ی بینا)! ما آنها را با خلوص ویژه‌ای
خالص کردیم، و آن یادآوری سرای
آخرت بود!»
برداشت یاد شده بر این اساس است که جمله «انا اخلصناهم...» علت اوصاف و ویژگی‌هایی باشد که برای
پیامبران ذکر شده که از جمله آنها «
اولی الابصار» است
آیات الهی از عوامل بصیرت هستند.
آیات الهی در زمین و انسان (آفاقی و انفسی)، از عوامل بصیرت :
«وَفِي الْأَرْضِ آيَاتٌ لِّلْمُوقِنِينَ • وَفِي أَنفُسِكُمْ أَفَلَا تُبْصِرُونَ؛
و در زمين آياتي براي طالبان يقين است. و در وجود خود شما (نيز آياتي است) آيا نمي‌بينيد؟!»
آیات الهی در
زمین و
آسمان ، مایه بصیرت:
«أَفَلَمْ يَنظُرُوا إِلَى السَّمَاء فَوْقَهُمْ كَيْفَ بَنَيْنَاهَا وَزَيَّنَّاهَا وَمَا لَهَا مِن فُرُوجٍ • وَالْأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ • تَبْصِرَةً وَذِكْرَى لِكُلِّ عَبْدٍ مُّنِيبٍ؛
آيا آنها به آسماني كه بالاي سرشان است نگاه نكردند كه چگونه ما آنرا بنا كرده ايم؟ و چگونه به وسيله ستارگان زينت بخشيده‌ايم؟ و هيچ شكاف و ناموزوني در آن نيست! و زمين را گسترش داديم، و در آن كوههاي عظيمي افكنديم، و از هر نوع گياه بهجتانگيز رويانديم. تا وسيله بينائي و بيداري براي هر بنده توبه كاري باشد.»
امدادهای الهی از عوامل بصیرت هستند.
امدادهای الهی و پیروزی
مسلمانان در
غزوه بدر ، از عوامل عبرت و بصیرت:
«قَدْ كَانَ لَكُمْ آيَةٌ فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتَا فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَأُخْرَى كَافِرَةٌ يَرَوْنَهُم مِّثْلَيْهِمْ رَأْيَ الْعَيْنِ وَاللّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِهِ مَن يَشَاءُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَعِبْرَةً لَّأُوْلِي الأَبْصَارِ؛
در دو گروهی که (در میدان جنگ بدر،) با هم رو به رو شدند، نشانه (و درس عبرتی) برای شما بود: یک گروه، در راه خدا نبرد می‌کرد؛ و جمع دیگری که
کافر بود، (در راه
شیطان و
بت،) در حالی که آنها (گروه
مؤمنان) را با
چشم خود، دو برابر آنچه بودند، می‌دیدند. (و این خود عاملی برای
وحشت و شکست آنها شد.) و خداوند، هر کس را بخواهد (و شایسته بداند)، با یاری خود، تأیید می‌کند. در این، عبرتی است برای بینایان!»
امدادهای الهی و
پیروزی مسلمانان در غزوه
بنی‌نضیر ، از عوامل عبرت و بصیرت:
«هُوَ الَّذِي أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِن دِيَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنتُمْ أَن يَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُم مَّانِعَتُهُمْ حُصُونُهُم مِّنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُم بِأَيْدِيهِمْ وَأَيْدِي الْمُؤْمِنِينَ فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ؛
او كسي است كه كافران اهل كتاب را در اولين برخورد (با مسلمانان) از خانه هايشان بيرون راند، گمان نمي‌كرديد آنها خارج شوند، و خودشان نيز گمان مي‌كردند كه دژهاي محكمشان آنها را از عذاب الهي مانع مي‌شود، اما خداوند از آنجا كه گمان نمي‌كردند به سراغشان آمد، و در قلب آنها ترس و وحشت افكند، به گونه اي كه خانه هاي خود را با دست خويش و با دست مؤ منان ويران مي‌كردند، پس عبرت بگيريد اي صاحبان چشم!»
ایمان ، زمینه‌ای برای بیداردلی و بصیرت:
«... هَذَا بَصَآئِرُ مِن رَّبِّكُمْ ... لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ؛
... اين وسيله بينائي از طرف پروردگارتان است ... براي جمعيتي كه ايمان می‌آورند.»
تقوا و پرهیزکاری، از عوامل روشنایی ضمیر و بیداردلی:
«إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَواْ إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِّنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُواْ فَإِذَا هُم مُّبْصِرُونَ؛
پرهیزگاران هنگامی که گرفتار وسوسه‌های شیطان شوند، به یاد (خدا و
پاداش و
کیفر او) می‌افتند؛ و (در پرتو یاد او، راه
حق را می‌بینند و) ناگهان
بینا می‌گردند.»
تورات ، مایه درک عمیق و بصیرت مردم:
«وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ مِن بَعْدِ مَا أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ الْأُولَى بَصَائِرَ لِلنَّاسِ ...؛
ما به موسي كتاب آسماني داديم بعد از آن كه اقوام قرون نخستين را هلاك كرديم، كتابي كه براي مردم بصيرت آفرين بود و ....»
رویش گیاهان از عوامل بصیرت است.
رویش
گیاهان زراعی برای تغذیه
انسان و
حیوان ، از عوامل بصیرت و ژرف اندیشی انسان:
«أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْمَاء إِلَى الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا تَأْكُلُ مِنْهُ أَنْعَامُهُمْ وَأَنفُسُهُمْ أَفَلَا يُبْصِرُونَ؛
آيا نديدند كه ما آب را به سوي زمينهاي خشك مي‌رانيم، و به وسيله آن زراعتهائي مي‌رويانيم كه هم چهارپايانشان از آن مي‌خورند و هم خودشان تغذيه مي‌كنند، آيا نمي‌بينند؟!»
رویش بهجت انگیز زوجهای گیاهان در زمین، زمینه‌ای مناسب برای بصیرت و ژرف اندیشی
بندگان رجوع کننده به درگاه خدا:
«وَالْأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ • تَبْصِرَةً وَذِكْرَى لِكُلِّ عَبْدٍ مُّنِيبٍ؛
و زمين را گسترش داديم، و در آن كوههاي عظيمي افكنديم، و از هر نوع گياه بهجتانگيز رويانديم. تا وسيله بينائي و بيداري براي هر بنده توبه كاري باشد.»
قرآن ، مایه بصیرت و باز شدن چشم دل:
۱. «... قُلْ إِنَّمَا أَتَّبِعُ مَا يِوحَى إِلَيَّ مِن رَّبِّي هَذَا بَصَآئِرُ مِن رَّبِّكُمْ ...؛
... بگو من تنها پيروي از چيزي مي‌كنم كه بر من وحي مي‌شود اين وسيله بينائي از طرف پروردگارتان است....»
۲. «هَذَا بَصَائِرُ لِلنَّاسِ ...؛
اين (قرآن و شريعت آسماني) وسائل بينائي است براي مردم....»«هذا» در آیه شریفه، اشاره به قرآن است.
گردش
شب و
روز ، از عوامل بصیرت انسانها :
«يُقَلِّبُ اللَّهُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَعِبْرَةً لِّأُوْلِي الْأَبْصَارِ؛
خداوند شب و روز را دگرگون می‌سازد؛ در این عبرتی است برای صاحبان بصیرت!»
گسترده شدن زمین و قرار گرفتن
کوههای بلند در آن، زمینه بصیرت برای بندگان
انابه‌کننده:
«وَالْأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ • تَبْصِرَةً وَذِكْرَى لِكُلِّ عَبْدٍ مُّنِيبٍ؛
و زمین را گسترش دادیم و در آن کوه‌هائی عظیم و استوار افکندیم و از هر نوع
گیاه بهجت‌انگیز در آن رویاندیم تا وسیله بینایی و یادآوری برای هر بنده
توبه کاری باشد!»
معجزه از عوامل بصیرت و درک حقایق است.
اعطای
ناقه به
صالح علیه‌السلام به صورت
معجزه ، سبب پیدا شدن بینش صحیح :
«... وَآتَيْنَا ثَمُودَ النَّاقَةَ مُبْصِرَةً ...؛
... ما به
قوم ثمود ناقه داديم (معجزاتي) كه روشنگر بود....»
معجزات
موسی علیه‌السلام از عوامل بصیرت آدمیان:
«وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى تِسْعَ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ ... فَقَالَ لَهُ فِرْعَونُ ... • قَالَ لَقَدْ عَلِمْتَ مَا أَنزَلَ هَؤُلاء إِلاَّ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ بَصَآئِرَ ...؛
ما به موسي نه معجزه روشن داديم... و فرعون به او گفت ... گفت: تو كه مي‌داني اين آيات را جز پروردگار آسمانها و زمين - براي روشني دلها - نفرستاده....»
ذکر و یاد خداوند متعال در
اهل تقوا ، زمینه وصول به بصیرت و بیداری دل :
«إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَواْ إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِّنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُواْ فَإِذَا هُم مُّبْصِرُونَ؛
پرهيزكاران هنگامي كه گرفتار وسوسه هاي شيطان شوند به ياد (خدا و پاداش و كيفر او) مي‌افتند و (در پرتو ياد او راه حق را مي‌بينند و) بينا مي‌گردند.»
برداشت بنا بر این احتمال است که «تذکروا» در آیه به معنای یاد خدا باشد.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۲۶۶، برگرفته از مقاله «عوامل بصیرت».
