علوم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
منظور از علوم در این نوشته،
دانش‌های بشری است که همواره مورد توجه اکید
دین اسلام نیز بوده است.
آیین اسلام ارجی بسیار بر
علم و طلب علم می‌نهد و آن را مقدمه‌ای برای کسب
معرفتقلبی و تکامل
روحی می‌داند.
ترغیب و تشویق بی‌نظیر
اسلام به طلب
علم، موجب گشت تا
مسلمانان با شور و شوق فراوان به دانش‌های گوناگون رو کنند و با
فرهنگ و
دانش دیگر ملل نیز آشنا گردند. فهم
قرآن و راه یافتن به
باطن این کتاب ژرف آسمانی، از مهم‌ترین رویکرد گسترده مسلمانان به علم بوده است. مسلمانان، علوم خویش را با پژوهش
قرآنی و جست و جو در معانی و مفاهیم
آیات قرآن آغازیدند. نخستین شهر مسلمانان که جنب و جوش علمی در آن پیدا شد،
مدینه بود و نخستین مرکز علمی مسلمانان،
مسجد بود. مسلمانان در مسجد می‌نشستند و درباره معانی
قرآن و
سنت و صفات
خداوند متعال گفت و گو می‌کردند.
نخستین
معلم اسلام نیز شخص
پیامبر اسلام (ص) بود.
دانشمندان
مسلمان، با
الهام از تأکیدهای
دین اسلام بر یادگیری علوم و نیز با توجه به سیر تحولات و تطورات علوم در
جامعه اسلامی، دسته‌بندی زیر را پیش کشیده و علوم را به چهار دسته تقسیم کرده‌اند:
۱. علومی که
موضوع آنها،
اصول و
فروع اسلام است و به
قرآن و
سنت استناد مستقیم دارند، مانند
علم کلام و
فقه؛
۲. علومی که ابزار علوم دسته نخست‌اند، مانند
منطق و
اصول فقه؛
۳. علومی که از کتاب و
سنّت برنخاسته‌اند و دینی نیستند، ولی آموختن آنها برای زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان
واجب است، مانند
دانش سیاست و
تجارت؛
۴. علومی که جزو علوم پیش گفته نیستند؛ ولی به گونه‌ای راهی به میان مسلمانان یافته‌اند، مانند علم
نجوم.
امام خمینی علم را مجموعه مسائلی می‌داند که بر اساس
سنخیت مشترک در کنار هم جمع شده باشند
و در حیطه فکر و برهان درآیند، ازاین‌رو مشاهدات، مکاشفات و تحقق به اسماء و صفات الهی جزو علوم در این معنا نیستند.
امام در آثار خود، از علوم در ابعاد مختلف مانند ماهیت علوم، ارزش و جایگاه علوم و غایت آنها بحث کرده، همچنین در تقسیم‌بندی علوم با استناد به روایتی علم را به آیه محکمه، فریضه عادله و
سنت قائمه تقسیم کرده است.
امام خمینی شریف‌ترین علوم را علومی می‌داند که به حال انسان به‌حسب نشات عالم دیگر و به‌حسب غایت و هدفی که انسان برای آن خلق شده است، نافع باشد.
ازاین‌رو، لازم است انسان در کسب علوم، طالب علمی باشد که در دنیا و آخرت مفید باشد و نفسش را مشتاق علوم بالاتر کند، چه‌بسا علمی در نظر انسان عالی جلوه کند، باوجود اینکه علمی بی‌ارزش باشد و علت آن این است که علم پس از مدتی ملکه انسان و از شئون نفس می‌شود و انسان به سبب حبّی که به خود دارد، به آن علاقه ذاتی پیدا می‌کند. امام خمینی
علم توحید را بالاترین علوم حقیقی می‌داند که برای انسان باقی می‌ماند.
امام خمینی در تقسیم‌بندی علوم بر اساس نشات سه‌گانه انسان و عالم مشی کرده و معتقد است ازآنجاکه انسان در عالم دارای سه نشئه و صاحب سه مقام است یعنی نشئه
عالم غیب، مثال و عالم ماده، علوم نیز بر اساس این نشات سه قسم می‌شوند:
الف) نخست علمی که به کمالات عقلی و وظایف روحی مربوط است و آن، علوم عقلی و معارف و عقاید حقه‌اند نظیر شناخت ذات، حق، اسماء و صفات و علوم به عوالم غیبی.
ب) دوم، علمی که مربوط به نشئه متوسط میان دنیا و آخرت است و آن علوم قلبی است که علم به منجیات و مهلکات خلقی مانند
صبر و
شکر در محاسن اخلاقی و
حسد و
کبر رذایل اخلاقی.
ج) سوم علوم مربوط به نشئه مادی، نظیر
علم فقه و مبادی آن، علم آداب معاشرت،
تدبیر منزل و
سیاست مدن است.
امام خمینی در تقسیم دیگر علوم را بر اساس غایت و قصد افراد در تحصیل علوم، آنها را به علوم دنیایی و آخرتی تقسیم کرده است.
•
فرهنگ شیعه، جمعی از نویسندگان، ص۳۴۵ • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.
