عزاداری‌های پیامبر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عزاداری یکی از مراسمات اسلامی برای بزرگداشت یاد افراد سرشناس دینی است که از صدر
اسلام رایج بوده است. این مقاله به بررسی عزاداری
پیامبر در منابع
اهل‌سنت می‌پردازد.
حمزه فرزند
عبدالمطلب، از چهره‌های برجسته و قهرمان
اسلام بود که در
نبرد احد به شهادت رسید.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در شهادت عموی خویش بسیار غمگین شد و او را سیدالشهداء نامید و در فراقش گریست.
در جنگ اُحد خبر شهادت حمزه عموی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تاثیری شگرف بر قلب و روح آن حضرت گذاشت، زیرا یکی از بزرگ‌ترین مدافعان مکتب توحید و حامیان راستین خویش را از دست داده بود.
بنابراین، عکس‌العمل فرستاده حق و پیامبر بزرگ الهی در مقابل این حادثه دردناک سرمشقی جاودانه برای پیروان او خواهد شد.
حلبی در سیره خود می‌نویسد: «لما رای النبی حمزه قتیلا، بکی فلما رای ما مثّل به شهق؛
پیامبر چون پیکر خونین حمزه را یافت گریست و چون از
مثله کردن او آگاهی یافت با صدای بلند گریه سر داد.»
این گریه و ناله از سوی آن حضرت برای عزای عمویش حمزه آن قدر شدید بوده است که
ابن‌مسعود می‌گوید:
«ما راینا رسول اللّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باکیاً اشدّ من بکائه علی حمزه، وضعه فی القبله، ثمّ وقف علی جنازته، وانتحب حتّی بلغ به الغشی، یقول: یا عمّ رسول اللّه! یا حمزه! یا اسد اللّه! واسد رسوله! یا حمزه! یا فاعل الخیرات! یا حمزه! یا کاشف الکربات! یا حمزه! یا ذابّ عن وجه رسول اللّه!»
ندیدیم پیامبر بر کسی گریه کند، آن گونه که با شدّت در شهادت عمویش حمزه اشک می‌ریخت، بدن حمزه را به طرف
قبله قرار داد، سپس کنار آن قرار گرفته و با صدای بلند گریه کرد تا حال غش به آن حضرت دست داد، و خطاب به جسد عمویش می‌فرمود: ای عموی پیامبر خدا، ای حمزه! ای شیر خدا و شیر پیامبر خدا، ای حمزه! ای کسی که کارهای نیکو انجام می‌دادی، ای حمزه! ای کسی که سختی‌ها و مشکلات را برطرف می‌کردی، ای حمزه! ای کسی که سختی‌ها را از رسول خدا دور می‌کردی.
اما اصل جریان گریه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بر حمزه از این جا آغاز شد که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در بازگشت از اُحد صدای گریه را از خانه‌های مردم
مدینه بر شهدا شنید:
«ومر رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بدار من دور الانصار من
بنی عبد الاشهل وبنی ظفر فسمع البکاء والنوائح علی قتلاهم فذرفت عینا رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فبکی ثم قال لکن حمزه لا بواکی له فلما رجع سعد بن معاذ واسید بن حضیر الی دار
بنی عبد الاشهل امرا نساءهم ان یتحزمن ثم یذهبن فیبکین علی عم رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)»
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از کنار خانه‌هایی از
انصار (
بنی‌عبدالاشهل و
بنی‌ظفر) عبور می‌کردند که صدای بکاء و نوحه بر کشته‌گان خودشان را شنیدند. چشمان رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پر از اشک شد و فرمود: عمویم حمزه گریه کن ندارد. و چون
سعد بن معاذ و
اسید بن حضیر به خانه‌های
بنی
عبدالاشهل بازگشتند زنانشان را امر کردند تا غم و‌اندوه خود را در سینه‌ها حبس کنند و ابتدا برای عموی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عزاداری کنند.
از آن به بعد کسانی که سخن پیامبر را شنیده بودند قبل از گریه بر هر شهیدی اوّل برای حمزه عزاداری می‌کردند:
فلم تبک امراه من الانصار علی میّت بعد قول رسول اللّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) لکنّ حمزه لابواکی له الی الیوم الّا بدات البکاء علی حمزه.
هیچ زنی از انصار بعد از شنیدن فرمایش رسول خدا که عمویم حمزه گریه کن ندارد، بر مرده‌ای گریه نمی‌کرد، مگر این که اوّل برای حمزه عزاداری می‌کرد.
ابن‌کثیر به نقل از
احمد بن حنبل می‌گوید: تا به امروز زنان انصار پیش از گریه بر مردگان خویش، نخست بر حمزه می‌گریند.
«احمد بن حنبل عن ابن‌عمر ان رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) لما رجع من اُحد فجعلت نساء الانصار یبکین علی من قتل من ازواجهن قال فقال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ولکن حمزه لا بواکی له قال ثم نام فاستنبه وهن یبکین. قال فهن الیوم اذا یبکین یندبن بحمزه.»
ابن‌عمر روایت نموده رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چون از اُحد بازگشت زنان انصار را مشاهده نمود که بر کشته‌های خود گریه می‌کنند. رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: حمزه گریه کن ندارد. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعد از مقداری استراحت متوجه شدند که زن‌ها برای حمزه گریه می‌کنند. از آن روز تاکنون زنان ابتدا برای حمزه و سپس برای کشته‌های خود عزاداری می‌کنند.
ابن‌کثیر بعد از نقل این خبر این گونه نظر می‌دهد: وهذا علی شرط مسلم.
این روایت شرط صحت را بر اساس قواعد مسلم را دارد.
واقدی نیز می‌گوید تا زمان ما این رویه ادامه دارد که ابتدا برای حمزه و سپس برای کشته‌های خود عزاداری می‌کنند:
قال الواقدی فلم یزلن یبدان بالندب لحمزه حتی الآن.
از آن زمان تاکنون زنان ابتدا برای حمزه گریه و عزاداری می‌کنند.
ابن‌سعد نیز خود می‌گوید: فهن الی الیوم اذا مات المیت من الانصار بدا النساء فبکین علی حمزه ثم بکین علی میتهن.
از آن روز به بعد است که انصار ابتدا برای حمزه و سپس برای کشته خود گریه می‌کنند.
حاکم نیشابوری متوفای ۴۰۵ نیز می‌گوید:
«۱۴۰۷ - اخبرنا ابوعمرو عثمان بن احمد بن السماک ثنا الحسن بن مکرم ثنا عثمان بن عمر ثنا اسامة بن یزید حدثنی الزهری عن انس بن مالک قال: لما رجع رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) من احد سمع نساء الانصار یبکین فقال: لکن حمزة لا بواکی فبلغ ذلک نساء الانصار فبکین لحمزة فنام رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ثم استیقظ و هن یبکین فقال: یا ویحهن ما زلنا یبکین منذ الیوم فلیسکتن و لا یبکین علی‌هالک بعد الیوم»
هذا حدیث صحیح علی شرط مسلم و لم یخرجاه و هو اشهر حدیث بالمدینة فان نساء المدینة لا یندبن موتاهن حتی یندبن حمزة و الی یومنا هذا
این روایت طبق نظر
مسلم صحیح است ولی
بخاری و مسلم آن را نیاورده‌اند؛ و این مشهورترین حدیث مدینه است! و زنان مدینه تا امروز هیچ یک از آنان برای مرده خویش گریه نمی‌کند مگر اینکه اول برای حمزه گریه کند!
موسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «سؤالات و پاسخ‌های ویژه‌برنامه طوفان کربلا»
