عرض مفارق

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

عرض مفارق، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای محمول عَرَضی قابل انفکاک از معروض خود است.

---

محمولات عرضی، به هر دو قسم آن (عرض عام و عرض خاص) به اعتبار لزوم یا عدم لزوم نسبت به معروض دارای دو قسم است: عرض لازم و عرض مفارق. عرض لازم، از موضوع و معروض خود قابل انفکاک نیست و لازم ذات و ماهیتِ معروض است، ولی عرض مفارق، محمولی است که از موضوع و معروض خود قابل زوال و انفکاک است.

---

عرض مفارق به لحاظ دوام و عدم دوام بر دو قسم است:
الف) عرض مفارق دائم: عرضی که همواره با معروض بوده و جدایی آن از معروض محقق نشده است، اگر چه انفکاک و زوال آن از معروض امکان داشته باشد و از فرض زوال، محالی لازم نمی‌آید؛ مثل کبودی برای چشم کبود و حرکت زمین به دور خورشید. فرق این قسم با عرض لازم در امکان یا عدم امکان انفکاک از معروض است.
ب) عرض مفارق زایل (غیر دائم): عرضی که گاهی با معروض بوده و جدایی آن از معروض محقق شده است؛ مثل قیام و قعود و صحت و مرض نسبت به انسان.

---

عرض مفارق زایل دارای تقسیماتی است:
الف) تقسیم به لحاظ سرعت یا کندی زوال از معروض؛
۱. عرض مفارق سریع الزوال: عرضی که به سرعت از معروض زایل می‌شود.
۲. عرض مفارق بطیء الزوال: عرضی که با کندی از معروض زایل می‌شود.
ب) تقسیم به لحاظ سهولت یا دشواری زوال از معروض؛
۱. عرض مفارق سهل الزوال: عرضی که به آسانی و سهولت از معروض زایل می‌شود.
۲. عرض مفارق عسر الزوال: عرضی که به سختی و دشواری از معروض زایل می‌شود.
از تداخل اقسام این دو تقسیم، چهار قسم پدید می‌آید:
۱. عرض مفارق بطیء دشوار: عرضی که با کندی و به سختی زایل می‌شود؛ مثل زوال جنون از شخص مجنون.
۲. عرض مفارق بطیء سهل: عرضی که با کندی، ولی به آسانی زایل می‌شود؛ مثل زوال طفولیت، نوجوانی و جوانی از طفل، نوجوان و جوان.
۳. عرض مفارق سریع دشوار: عرضی که با سرعت ولی به سختی زایل می‌شود؛ مثل زوال حالت غشّ از کسی که غش کرده است.
۴. عرض مفارق سریع سهل: عرضی که با سرعت و به آسانی زایل می‌شود؛ مثل زوال سرخی چهره شخص خجول و زردی چهره شخص ترسیده.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌ المیزان.
• مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
• سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.    
• قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

---