عرائس البیان فی حقایق القرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تفسیر عرائس البیان فی حقایق القرآن اثر شیخ المشایخ
روزبهان بقلی از اقطاب
صوفیه و مشاهیر عرفاء حکیم متاله و دانشمند سده ششم و هفتم و سرسلسله روزبهانیان است.
عرائس البیان به شیوه عقاید صوفیان مبتنی بر تاویلهای عرفانی و در آن، آراء و افکار بزرگان صوفیه و عرفای پیشین جمعآوری شده است. این کتاب تفسیری عرفانی و کوتاه و در عینحال، جامع و در حد خود کامل و فراگیر است
تفسیر عرائس البیان فی حقایق القرآن اثر شیخ المشایخ ابومحمد شیرازی،
روزبهان بن ابینصر بقلی (۵۲۲ - ۶۰۶ ق) فرزند ابونصر بقلی فسائی شیرازی معروف به شیخ شطاح و صاحب شطحیات از اقطاب
صوفیه و مشاهیر عرفاء حکیم متاله است.
وی ایرانی تبار و اصلا از مردم
دیلم و در
فسا متولد گردیده است پس از تکمیل مقدمات خود نزد افاضل علمای
شیراز مدتها در
کربلا و
نجف و
شام و
حجاز و
اسکندریه اقامت داشت. در این ایام بود که با
شیخ الاشراق سهروردی هم مباحثه گردید. او سپس شیراز را مسکن دائمی خود قرار داد. و نیز پنجاه سال در مسجد جامع عتیق شیراز به
وعظ و
سخنرانی پرداخت.
تـفسیر مورد بحث در دو مجلد به
زبان عربی قدیمیترین تفسیر عرفانی برای
قرآن کریم است به شیوه عقاید صوفیان مبتنی بر تاویلهای عرفانی و در آن، آراء و افکار بزرگان صوفیه و عرفای پیشین جمعآوری شده است. تفسیری است عرفانی و کوتاه و در عینحال، جامع و در حد خود کامل و فراگیر؛ بـسـیاری از
آیات را که در فضائل
حضرت علی بن ابیطالب (علیهالسّلام) و
خاندان عصمت و طهارت (علیهمالسّلام) است با مشرب عرفانی و تصوف خود
تاویل و
تفسیر نموده است. نسخه کهن از مخطوطات اهدائی سیدمحمد مشکوة به کتابخانه دانشگاه تهران به شماره ۹ ثبت دفتر کتابخانه دانشگاه تهران موجود است.
این تفسیر (از آغاز تا پایان) با ذوق عرفانی محض شکل گرفته و در دو مجلد دو دفعه در لکنهو چاپ سنگی گردیده و نیز مفسر آن را در یک جلد به نام نبذة النفائس فی انتخاب العرائس تلخیص نموده است.
در مقدمه آن آمده است: از آنجا که کلام الهی را ازلی و از جهت ظاهر و باطن نامحدود یافتم دانستم که کسی را یاری رسیدن به کمال و غایت معانی آن نیست؛ زیرا در حرفی از حروف آن، دریایی از اسرار و انوار نهفته است؛ لذا بر آن شدم تا از این دریاهای بیکران، جرعهای چند از حکمتهای ازلی و افاضات ابدی بنوشم. سپس به نقل اقوال استادان خود پرداختم و از میان آن اقوال، لطیفترین عبارات و ظریفترین اشاراتی را که به برکت ایشان لطافت و ظرافت یافته بود برگزیدم و نام عرائس البیان فی حقائق القرآن را بر آن نهادم.
معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، ج۲، ص۴۲۶-۴۲۷. سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن هفتم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۲/۲۹.