عدالت ترمیمی (حقوق جزا)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عدالت ترمیمی از مباحث مطرح در
حقوق جزا بوده و به معنای فرایندی است برای درگیر نمودنِ کسانی‌که دارای سهمی در یک
جرم خاص هستند تا به طریق جمعی نسبت به تعیین و توجه به صدمات، زیان‌ها، نیازها، تعهدات جهت التیام، بهبود بخشیدن و راست گردانیدن امور به اندازه‌ای که امکان‌پذیر است اقدام نمایند. این مقاله به بررسی زمینه ظهور عدالت ترمیمی، تعریف و ارکان عدالت ترمیمی، مقایسه عدالت ترمیمی و
عدالت کیفری از جهت نگرش‌ها و اصطلاحات عدالت ترمیمی می‌پردازد.
عدالت ترمیمی الگویی نوظهور و در عین‌حال کهن و ریشه‌دار از عدالت کیفری است که از دهه‌های ۷۰ و ۸۰ قرن بیستم میلادی تجدید یافته است از نظر اندیشمندان علل گرایش به عدالت ترمیمی در دهه‌های اخیر ناتوانی
سیستم عدالت کیفری در دو طیف سزادهی و اصلاح و تربیت آن، از کنترل
بزهکاری است که با افزایش ناگهانی و تاسف‌بار نرخ جرم، پرسش‌های اساسی درباره حدود توانایی‌های عدالت کیفری سنتی و دولت‌ها در کنترل
بزهکاری مطرح شد و از طرف دیگر مقام‌های دولتی درک کرده‌اند که کنترل جرم از دو جهت عمده و متمایز فراتر از توان
دولت است:
۱: توانایی نهادهای دولتی عدالت کیفری به شدت محدود است؛
۲: ساز و کارهای مهار کننده‌ای وجود دارند که خارج از محدوده‌های دولتی فعالیت داشته و تا اندازه‌ای مستقل از
سیاست‌های دولت هستند.
این چالش‌ها منجر به ایجاد و توسعه روش‌های جایگزین و باز تعریف سهم دولت در عدالت کیفری شد که به اعتقاد منتقدین؛ عدالت کیفری سزادهی، هم بزه‌دیده و هم
بزهکار و هم
جامعه را به نفع اقتدار عمومی از طریق قوانین کیفری فراموش نموده یا حداقل نقشی در خور و شایسته به آنها نداده است.
«عدالت ترمیمی فرایندی است برای درگیر نمودنِ کسانی‌که دارای سهمی در یک جرم خاص هستند تا به طریق جمعی نسبت به تعیین و توجه به صدمات و زیان‌ها، نیازها و تعهدات جهت التیام و بهبود بخشیدن و راست گردانیدن امور به‌اندازه‌ای که امکان‌پذیر است اقدام نمایند.»
۱: عدالت ترمیمی بر ضرر و زیان تمرکز می‌کند، درک عدالت ترمیمی از جرم، قبل از هر چیز این است که جرم به افراد و اجتماعات لطمه می‌زند لذا پاسخ به جرم را باید بر
صدمه ناشی از جرم و اقدامات مورد نیاز جهت ترمیم زیان وارده متمرکز کرد. سوال محوری در فرایند عدالت ترمیمی این است که بزه‌دیده به چه چیزی نیازمند است تا بهبود یابد و خود را بازیافته تا احساس آرامش و
امنیت مجدد نماید.
۲: ارتکاب جرم یا ایراد صدمه، منجر به ایجاد تعهداتی می‌شود و
بزهکار باید:
الف: نسبت به بزه‌دیده و جامعه‌ای که از طریق ارتکاب
فعل مجرمانه متضرر شده مسئول باشد؛
ب: اقداماتی جهت رفع ضرر و زیان وارده انجام دهد؛
ج: در دسترس دادگاه و فرایندهای اصلاحی-تربیتی قرار گیرد تا آنها تعهدات
بزهکار را به مرحله عمل درآورند.
۳: عدالت ترمیمی مشارکت و مداخله را ترویج می‌کند. مشارکت و مداخله بر این است که طرفین اصلی متاثر از جرم، یعنی بزهکاران، بزه‌دیدگان و اعضای جامعه محلی، نقش مهمی در فرایند اجرای عدالت دارند این سهامداران نیازمند آن هستند که اطلاعاتی در خصوص یکدیگر داشته و در تصمیم‌گیری راجع به آنچه که عدالت در یک مورد خاص، حکم می‌کند درگیر باشند.
مقایسه عدالت ترمیمی و عدالت کیفری از جهت نگرش‌ها:
عدالت کیفری:
- جرم،
تجاوز و تعدی به
قانون و دولت است؛
- تعدی و تجاوز موجب مجرمیّت است؛
-
عدالت مستلزم آنست که دولت سرزنش (مجرمیت) را تعیین نموده و مجازات را اعمال کند؛
- تمرکز اصلی: بزهکاران آنچه را که استحقاق دارند
مجازات دریافت کنند.
عدالت ترمیمی:
- جرم، تعدی و تجاوز به افراد و روابط است؛
- تعدی و تجاوز موجب تعهداتی است؛
- عدالت، بزه‌دیدگان و بزهکاران و اعضای جامعه محلی را درگیر تلاش برای اصلاح امور می‌کند؛
- تمرکز اصلی: نیازهای بزه‌دیدگان و مسئولیت‌های بزهکاران جهت جبران زیان وارده.
عدالت ترمیمی رویکرد جامعی نسبت به منافع بزه دیده،
بزهکار و جامعه است، این رویکرد جدید از عدالت کیفری تحت وصف و نام واحدی توصیف نمی‌شود و اطلاق یک عنوان برای تسمیه این جنبش نمی‌تواند مفاهیم و محدوده‌ها و افق‌های آن را به خوبی توصیف نماید اصطلاحات متعددی در سرتاسر جهان برای تبیین این رویکرد به‌کار می‌رود نظیر:
عدالت محلی،
عدالت غیررسمی،
عدالت سبز،
عدالت عقلانی،
عدالت التیام‌دهنده،
عدالت انسانی و
مردمی،
عدالت پویا و غیره ولی شایع‌ترین عنوان همان عدالت ترمیمی است.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عدالت ترمیمی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۷/۰۷.
