عبیدالله بن احمد جیهانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عبیدالله بن احمد جیهانی از افراد مشهور
خاندان جیهانی و از صاحب منصبان دوران سامانیان بود.
ابومنصور عبیداللّه بن احمد جیهانی،
احمد بن اسماعیل سامانی در ۲۹۸، ضمن لشکرکشی به
سیستان، بُست را گرفت و
حکومت آن‌جا را به حاتم بن عبداللّه شاشی داد.
چندی بعد،
ابومنصور عبیداللّه بن احمد جیهانی به‌عنوان عامل سامانیان، حکومتِ بست و رُخَّج را به دست گرفت. به دنبال شورش سیستان در آغاز امارت نصر بن احمد سامانی در ۳۰۱،
ابومنصور عبیداللّه بن احمد جیهانی گریخت
(از این جیهانی تنها با
کنیه بومنصور یاد شده است). برخی محققان او را برادر ابوعبداللّه محمد بن احمد جیهانی دانسته‌اند
هنری جورج راورتی
ابومنصور جیهانی را فردی غیر از عبیداللّه بن احمد جیهانی فرض کرده، اما سعید
نفیسی گفته که احتمالاً
ابومنصور کنیه عبیداللّه بن احمد بوده است.
در ۳۸۸، وزارت
دولت سامانیان به ابوالفضل محمد بن احمد خُنامَتی رسید.
برخی نویسندگان خنامتی را جیهانی خوانده و احتمال داده‌اند که وی پسر ابوعبداللّه احمد بن محمد جیهانی باشد.
جیهانی دارای آثار و تألیفات متعددی است که از جمله آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
المسالک و الممالک.
کتاب معروفی است که اصل آن در دسترس نیست؛ اما بسیاری از آن نقل کرده‌اند.
حاجی خلیفه می‌نویسد: احمد بن محمد بن نصر جیهانی در کتاب مفصل «مسالک و ممالک»
عالم را به هفت اقلیم تقسیم کرده و برای هر اقلیم ستاره‌ای قرار داده. او در کتابش به وصف شهرها نپرداخته و تنها راه‌های شرق و غرب و شمال و جنوب را ذکر کرده است.
این
کتاب احتمالاً همان کتابی است که مسعودی در مورد آن می‌نویسد: جیهانی وزیر نصر بن احمد سامانی کتابی در وصف
جهان و اخبار و عجایب آن و شهرها و دریاها و امت‌های عالم تصنیف کرده است.
کتاب المسالک و الممالک جیهانی هرچند امروزه در دسترس نیست، اما برخی اشاره دارند جغرافی‌نویسان پس از جیهانی اطلاعات خود را در باب سرزمین‌های غیراسلامی شمال و شرق از آن گرفته‌اند.
او با نوشتن این کتاب به جهانگردان مشهوری چون بودلف و
ابن فضلان یاری رسانده است.
از دیگر آثار جیهانی می‌توان به العهود للخلفا والامراء، کتاب الزیارات فی کتاب الناشی، آیین مقالات
و کتاب
رسائل اشاره کرد.
"اشکال العالم"
آقا بزرگ تهرانی در مورد این
کتاب می‌نویسد: «در کابل نسخه‌ای از اشکال العالم وجود دارد که سعید
نفیسی از روی آن برای خویش نسخه‌برداری کرده است و در آن‌جا بیان کرده که مؤلف کتاب معاصر با سامانیان در
قرن چهارم هجری است. آقا بزرگ سپس می‌نویسد: شاید مولف آن ابوعبدالله احمد بن محمد بن نصر جیهانی از وزرای
سامانیان باشد».
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خاندان جیهانی»، شماره۵۳۳۱. سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «خاندان جیهانی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۲/۱۰.
