عبدالله بن محمد مدینی بلوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَلَوی، ابومحمد عبدالله بن محمد مَدینی، مورخ مصری بود.
از سال تولد و وفاتش اطلاعی در دست نیست، اما به احتمال
بسیار در قرن چهارم می‌زیسته است. وی از
قبیله بَلیّ ، شاخه ای از
بنی قُضاعه بود که در نواحی مختلف
حجاز و
شام و
مصر پراکنده بودند.
ابن ندیم ،
نخستین کسی است که از او نام برده و گفته است : «وی مردی
خطیب و
فقیه و
دانشمند بود».
بلوی کتاب‌های متعددی تألیف کرد، از جمله:
کتاب الابواب ،
کتاب المعرفة ، و کتاب الدین و فرائضه. این آثار همه مفقود شده اند، اما او به سبب کتاب دیگرش،
سیره احمدبن طولون ،
بسیار شهرت دارد. حدود ۱۳۱۴ ش،
محمد کُردعلی نسخه ای
بسیار قدیمی از این تاریخ گرانب‌ها را در کتابخانه ظاهریه
دمشق پیدا کرد و آن را با مقدمه ای
طولانی و شرحی مفید انتشار داد (دمشق ۱۹۳۹). او بلوی را نویسنده ای اسماعیلی پنداشته بود، اما ایوانف، ابوعبدالله زنجانی و عبدالحمید عَبّادی نظر او را اشتباه دانسته اند.از میان رجال شناسان
شیعه ،
طوسی در
الفهرست تنها به نقل مطالب ابن ندیم پرداخته است.
لیکن
ابن غضائری ، وی را کذّاب و وضّاع، و
حدیث او را بی اعتبار دانسته است.
نجاشی نیز ذیل ترجمه
محمد بن حسن جعفری ، که از مشایخ بلوی است، وی را جَرح کرده و در روایت، ضعیف دانسته است.
برخی روایات بلوی، این دیدگاه را تأیید می‌کند.
افزون بر این در میزان الاعتدال ذهبی و
لسان المیزان ابن حجر عسقلانی نیز از بلوی نام برده شده است و (با استناد به گفته دارقُطنی،) او را جاعل حدیث دانسته اند. ازینرو نمی‌توانسته‌اند به او استناد کنند. به گفته ابن حجر عسقلانی،
کتاب
سفرنامه امام شافعی (رحلة الشافعی) را بلوی نوشته، اما بیش‌تر مطالب آن ساختگی است. کتاب
سیره ابن
طولون او برای آگاهی از تاریخ این پادشاه بزرگ، و تاریخ مصر و خلافت عباسی و تاریخ خاور نزدیک در نیمه دوم قرن سوم، مهمترین منبع به شمار می‌آید. این کتاب از کتاب‌های مشابه در همین باب
اخبار سیبویه المصری تألیف ابن زُلاق؛ و کتاب الولاة و القضاة تألیف کندی) مفصلتر است.
بلوی یقیناً پس از
ابن دایه وفات یافته؛ نیز می‌دانیم که ابن دایه بعد از ۳۳۰ درگذشته است. میان دو کتاب
سیره ابن
طولونِ این دو، تشابهات
بسیاری وجود دارد، هر چند که
سیره بلوی مفصلتر است. به گفته کُردعلی، بلوی کتاب خود را از کتاب ابن دایه رونویسی کرده است. اما شاید هر دو منبع مشترکی داشته‌اند که همان اسناد رسمی محفوظ در «دیوان الانشاء» بوده که احمد بن
طولون در مصر تأسیس کرده بوده است.
سیره بلوی به چند دلیل بی نظیر است: ۱) چون تاریخ نگارش آن نیمه اول قرن چهارم است، از کهنترین کتب تاریخی اسلامی است که در مصر تألیف یافته؛ ۲) تاریخ مصر و شام در عصر ابن
طولون، و سازمان‌های اداری آن‌ها مانند دیوان خراج، شرطه، قضا، برید و مانند این‌ها در این کتاب به شیوه ای تازه شرح شده اند؛ ۳) مقدار فراوانی از اسناد رسمیِ آن دوره در این اثر جمع شده است.
(۱) ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱).
(۲) ابن سعید مغربی، المُغرب فی حلی المغرب، ج ۱، چاپ زکی محمد حسن، شوقی ضیف، و سیده اسماعیل کاشف، قاهره ۱۹۳۵.
(۳) ابن ندیم، کتاب الفهرست، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش).
(۴) عبدالله بن محمد بلوی،
سیره احمد بن
طولون، چاپ محمد کردعلی، دمشق ۱۳۵۸/۱۹۳۹.
(۵) ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳).
(۶) محمد بن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، لکهنو۱۸۸۴.
(۷) محمد بن حسن طوسی، الفهرست، چاپ محمود رامیار، چاپ افست مشهد ۱۳۵۱ ش.
(۸) احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷).
(۹) ـ Abd al-H ¤ am ¦ â d Ü Abba ¦ d ¦ â , "S ¦ Ë rat Ah ¤ mad b Tu ¦ lu ¦ n li-Ab ¦ â Muh Ü AbdAlla ¦ h al-Balaw ¦ â ," review in Bulletin of the Faculty of Arts, Alexandria University , I (۱۹۴۳) ۱-۹.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بلوی»، شماره۱۷۶۶.
