ظفرنامه (نظام الدین شامی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«ظفرنامه ی
شامی» یا «
تاریخ فتوحات امیر تیمور گورکانی»، تالیف «مولانا
نظام الدین عبدالواسع شامی »، از مورخان و شاعران و فضلای
قرن ۸ و اوایل قرن ۹ هجری قمری است.
ظفرنامه
شامی، قدیمی‌ترین تاریخی است که پیرامون زندگی و فتوحات تیمور نوشته شده است و چون مولف از نزدیک شاهد بسیاری از وقایع و حوادث بوده، از این رو
تاریخ صحیح و دقیق تری راجع به تیمور و فتوحات او به دست داده است؛ تا آن جا که تمام جنایات و خونریزی‌های چنگیز و تیمور و
ظلم و
ستم جباران را که در
حق مردم بی
گناه مرتکب شده بودند، به خوبی به تصویر می‌کشد.
مولف در شنب غازان
تبریز متولد شد، به همین دلیل به «شنب غازانی» نیز معروف است. در جوانی به
بغداد رفت و در آن جا روزگار گذراند تا این که تیمور در
سال ۷۹۵ هجری قمری آن ناحیه را
تسخیر کرد و او را نزد خود فراخواند و امر به تالیف تاریخ زندگی و فتوحات خود کرد.
بنابراین او به درخواست تیمور تالیف کتاب ظفرنامه را در ۸۰۴ هجری شروع کرد.
نظام الدین شامی در ۸۰۶ هجری همراه تیمور به
آذربایجان رفت و با اجازه ی او در تبریز ماند و تا پایان عمر در آن جا زندگی کرد.
«
شرف الدین علی یزدی » مولف «ظفرنامه ی یزدی» در تالیف اثر خود از این کتاب بهره برده، ولی اشاره‌ای به آن نکرده است.
نظام الدین شامی آن طور که خود در آغاز کتاب خویش، یادآور شده است سعی داشته،
تاریخ امیر تیمور را به زبانی ساده بنویسد تا همگان آن را درک کنند. سخن ملک الشعرا بهار نیز دال بر این است که این کتاب در کمال سادگی و
دقت تحریر شده است.
و دیگر ادیبان معاصر نیز نظر استاد بهار را تکرار و تائید نموده‌اند. ولی در جاهای مختلف کتاب ظفرنامه
شامی، نشانه‌هایی از نثر فنی را مشاهده می‌کنیم. به طوری که نمی‌توانیم، ادعا کنیم این
اثر ، نثر کاملا یک دست و ساده‌ای دارد. به ویژه که آثار
تقلید از نثر فنی؛ همچون، ترجمه
کلیله و دمنه ، مرزبان نامه، تاریخ جهانگشای جوینی در این کتاب آشکار است.
این کتاب در کمال سادگی و دقت تحریر شده است، چرا که وی معتقد است که با شیوه سخن آرایی و نقش پیرایی و به کار بردن
تشبیه و
استعاره در ضمن کلام مقصود در میان فوت می‌شود و همگان را نیروی درک معانی چنان سخنی نیست.
نظر
شامی را می‌توان نشانه دل زدگی نویسندگان پایان قرن هشتم و آغاز
قرن نهم از زیاده روی‌های نویسندگان پیش از آنان در استفاده از صنایع و دیگر آرایش‌های کلام دانست، و این نظر تقریبا تا پایان این عهد همچنان به قوت خود باقی بود، منتهی نفوذ
زبان عربی و همچنین لغات ترکی و مغولی در
زبان فارسی به پایه‌ای رسیده بود که دیگر حفظ سادگی انشاء و سلامت زبان اصیل فارسی حتی در آثار ساده آن
زمان هم میسر نمی‌نمود.
در مورد ظفرنامه
شامی، حکم کلی نمی‌توان صادر کرد و سبک نگارش آن را دقیقا و تماما نثر ساده و مرسل شمرد. هر چند که بیشتر در هنگام
روایت وقایع و حوادث به سبک مرسل گرایش دارد؛ ولی هر جا که مجال می‌یابد، علاقه خویش را به نثر فنی
آشکار می‌کنند: از یک طرف توصیفات خیال انگیز، به کار بردن فنون بیانی و بدیعی، تضمین
آیات و
روایات ،
استشهاد به اشعار و امثله شاعران پیشین و... از طرف دیگر بسیاری واژه‌های عربی، ترکی و مغولی نیز بر دشواری سبک نثر این کتاب می‌افزاید.
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
