طبقه بیست و چهارم فلاسفه اسلامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
طبقه‌بندی فلاسفه
اسلامی از نظر سیر زمانی بر حسب استاد
و شاگردی می‌باشد. یعنی آنان‌که در یک طبقه قرار می‌گیرند، یا واقعا از اساتید طبقه بعدی
و شاگردان طبقه قبل هستند
و یا هم‌زمان آنها می‌باشند. منظور از
فلاسفه اسلامی آن‌هایی هستند که در جو
اسلامی و محیط
اسلامی فعالیت داشته‌اند
و احیانا
مسلمان هم نبوده‌اند. در طبقه بیست
و چهارم شش تن از فیلسوفان
اسلامی حضور دارند که عبارتند از:
قاضی سعید قمی،
ملامحمد تنکابنی،
آقاجمال خوانساری،
قوام‌الدین حکیم،
محمدرفیع پیرزاده و علی قلی خان.
محمدسعید بن محمد مفید قمی، معروف به «قاضی سعید»
و ملقب به «حکیم کوچک». از شاگردان
ملامحسن فیض و ملاعبدالرزاق لاهیجی و ملارجبعلی تبریزی بوده است. شاگردی‌اش نزد ملارجبعلی در
اصفهان بوده
و مطابق نقل صاحب
روضات مانند استادش نزد شاه عباس محترم بوده است، ولی شاگردی‌اش نزد ملاعبد الرزاق در
قم بوده
و احتمالاً نزد فیض نیز در قم تحصیل کرده است. صاحب روضات
و صاحب
ریحانة الادب نسبت به تاریخ وفات وی اظهار بی‌اطلاعی کرده‌اند ولی در حاشیه روضات از
الذریعه نقل کرده که تولد وی در سال ۱۰۴۹
و وفاتش در سال ۱۱۰۳ بوده است.
امام خمینی از قاضی سعید قمی به بزرگی یاد می‌کند
و برخی شرح‌ها
و تفسیرهای عرفانی را که قاضی سعید در شرح روایت راس جالوت بیان می‌کند، تحقیقی تام
و کامل می‌شمارد
و در مواضعی نیز او را عارفی بی‌بدیل می‌داند که به بعضی از اسرار غریبه روایات دست یافته است. به باور امام خمینی قاضی سعید باتوجه‌به خصوصیتی که در عرفان داشته، باوجود متانت
و درستی نظر عرفانی، توانست خود را در قم حفظ کند
و با افراد مقدس قم سازش کند
و تکفیر نشود
و قضاوت قم را نیز برعهده بگیرد.
ازآنجاکه قاضی سعید قمی ذوق سرشار عرفانی
و توجه خاص به آثار
و آرای عرفا داشته، امام خمینی به آثار این عارف حکیم توجه ویژه‌ای کرده
و به برخی از آثار او تعلیقه زده
و اسرار آن را آشکار کرده است. تامل در آرای فلسفی قاضی سعید نشان می‌دهد که او در بسیاری از مبانی متاثر از رجبعلی تبریزی بوده
و از او پیروی کرده است.
در آثار قاضی سعید مطالب یکنواخت
و در یک سطح نوشته نشده
و گاه گرفتار سستی شده است
و علت آن، این است که وی از مشرب‌های مختلفی متاثر بوده است؛ هرچند وی در مباحث عرفانی
و ذوقی صاحب دقت
و قدرت است.
امام خمینی علت آرای خاص قاضی سعید در برخی مسائل فلسفی
و عرفانی را توجه به جمع میان اخبار
و احادیث مختلف
و هماهنگ‌کردن آنها با یکدیگر می‌داند
و با وجود این، موفق نبودن وی در این کوشش را سبب موضع‌گیری‌های خاص او در برخی از مسائل فلسفی
و عرفانی می‌شمارد.
از جمله مبانی قاضی سعید که امام خمینی به آنها نقد دارد آن است که در باب
الهیات سلبی، کلامی از قاضی سعید نقل
و نقد می‌کند
و می‌نویسد این عارف بزرگ چگونه از آنچه عارفان الهی به آن توجه داشته‌اند، غفلت کرده
و صفات ثبوتی را از حق‌تعالی نفی
و همه صفات را به معنای سلبی برگردانده است
و از
عینیت صفات با ذات پرهیز دارد.
ملامحمد تنکابنی سراب. شاگرد ملارجبعلی تبریزی
و محقق سبزواری بوده است.
جمال‌الدین خوانساری معروف به
آقاجمال خوانساری. فرزند
آقاحسین خوانساری سابق‌الذکر،
و شاگرد او
و شاگرد دایی خود محقق سبزواری بوده. وی بر
طبیعیات شفا حاشیه زده که با چاپ سنگی چاپ شده
و البته مختصر است
و هم‌چنین
شرح اشارات را نیز حاشیه کرده است. مردی محقق
و جامع المعقول
و المنقول بوده
و در سال ۱۱۲۱ درگذشته است. (رسائل فلسفی
و کلامی فارسی او را آقای نورانی تصحیح
و برای چاپ آماده کرده‌اند.)
قوام‌الدین محمد رازی معروف به
قوام‌الدین حکیم. آقای همایی در مقدمه شرح مشاعر
ملاجعفر لنگرودی می‌گوید: وی شاگرد ملارجبعلی تبریزی
و استاد شیخ
عنایت‌اللّه گیلانی بوده است. آقای
سیدجلالالدین آشتیانی در جلد دوم منتخباتی از آثار حکمای
ایران از عصر
میرداماد و میرفندرسکی تا عصر حاضر آثاری از این مرد چاپ
و منتشر کرده
و خود او را معرفی کرده‌اند.
محمدرفیع پیرزاده. این شخص نیز از شاگردان ملارجبعلی تبریزی
و با یک واسطه شاگرد میرفندرسکی است. بعضی از آثار او در جلد دوم منتخباتی از آثار حکمای الهی
ایران چاپ شده است
علی قلی خان فرزند قرچقای خان خلجی قمی. وی شاگرد آقاحسین خوانساری
و ملاشمسای گیلانی و ملارجبعلی تبریزی بوده است. در کتاب تربت پاکان تالیف آقای مدرسی طباطبایی
رساله‌های فلسفی بسیاری از او نام برده است. علی قلی خان در سال ۱۰۲۰ متولد شده
و در سال ۱۰۹۷ حیات داشته است. مدرسه خان قم از آثار فرزند دانشمند این مرد
مهدی قلی خان است.
•
مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، ج۱، ص۵۹۱-۵۹۲. •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
