طبقات راویان احادیث مهدویت از طریق اهل سنت (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اثر فارسی عبدالکریم عبداللهی، طبقه بندی جامعی است، از راویان
احادیث مهدویت از طریق عامه و دستمایه‌ای برای بازشناسی
صحابه و پیشینیان آنان که به نقل اخبار مهدویت پرداخته‌اند.
آنچه باعث اهمیت کتاب شده، وارسی میزان وثوق و اعتبار هر یک از این روایان است که در پژوهش‌های دیگری از این دست مفید و راهنما خواهد بود.
کتاب با دو مقدمه از
آیت‌الله واعظ خراسانی و مؤلف آغاز شده و مطالب در دو بخش تنظیم شده است: طبقات راویان و
احادیث نبوی درباره
حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف .
تنظیم احادیث براساس حروف الفبایی اسامی صحابه تنظیم شده است، به جز کسانی که نام مشخصی نداشته باشند؛ مانند
ابوهریره و به جز احادیث نقل شده توسط ام حبیبه (رمله) و حفصه که پس از نقل
حدیث خسف، توسط
ام سلمه ، آمده است.
نقل روایات از کتاب‌های روایی به ترتیب اهمیت،
تاریخ نگارش و ترتیب موضوعی احادیث بوده است.
راویان احادیث خسف که مستقیما مربوط به حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف نمی‌باشد، در طبقات راویان یادآوری نشده و در مورد راویانی که تاریخ فوت آنان به دست نیامده، فقط به ذکر طبقه اکتفا شده است.
از کتاب طبقات ابن سعد و خلیفه بن خیاط، به ترتیب، با عناوین الطبقات الکبری و الطبقات، یاد شده است و با توجه به این که در آغاز تمامی روایاتی که از کتاب مسند احمد بن حنبل نقل شده، عبارت «حدثنا عبدالله، حدثنی ابی» تکرار شده است، به منظور اختصار، عبارت مکرر، حذف گردیده است.
بخش پایانی مطالب، به ذکر متن احادیث مسند از
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم درباره حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف اختصاص داشته و روایات، به منظور دستیابی آسان در ارجاعات مربوط به طبقات راویان، شماره گذاری شده است.
رموز یا نشانه‌های اختصاری که در کنار نام
صحابه آمده است، به پیروی از نوشته، ابن حجر در مقدمه تقریب التهذیب و نیز مزی در مقدمه تهذیب الکمال می‌باشد.
در مقدمه آیت‌الله خراسانی، ضمن اعتراف به این که تاکنون کاری چنین تخصصی و مستند، درباره این گونه روایات صورت نگرفته، نکاتی پیرامون این پژوهش بیان شده است؛ از جمله این که از مجموع این روایات، این مطلب به دست می‌آید که اصل مساله مهدویت و ظهور آن حضرت، امری قطعی بوده و اگر کسی در مضامین یا سند برخی از این روایات تشکیک کند، به اصل مسئله ضرری نمی‌رساند.
مقدمه مؤلف، ضمن بیان شیوه‌ای که در نگارش احادیث، صحابیان و منابع، اعمال شده، به تعریف برخی از اصطلاحات موجود در کتاب؛ از جمله: طبقه، صحابه،
عبادله،
تابعین، مخضرم و مولی پرداخته و در پایان، القاب علمی راویان را به ترتیب اهمیت، توضیح داده است که عبارتند از: مسند، محدث، حافظ، حجت، حاکم.
ذکر طبقات راویان است که بخش اصلی کتاب را تشکیل داده و در آن، راویان و شرح حال آنان، به ترتیب حروف تهجی با شماره طبقه هر کدام، در سیزده طبقه و با پیروی از نظر
ابن حجر عسقلانی در صورت اختلاف نظر میان عالمان رجالش ناس در معرفی اشخاص به نام، کنیه و یا در طبقه بندی، بیان شده است.
از راویان طبقه نخست، می‌توان به روات زیر اشاره کرد:
۱-
ابوهریره دوسی، یکی از صحابیان مشهور که در نام او و نام پدرش، اختلاف فراوان بی مانندی وجود دارد.
۲-
انس بن مالک که ده سال در خدمت
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بوده و در سال ۹۳ ق در سن ۱۰۳ سالگی در بصره در گذشت.
۳- ثوبان هاشمی که اسیر شده و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم وی را خرید و آزاد کرد و او را در پیوستن به کسان خود و ماندن نزد خویش آزاد گذاشت؛ ولی او ماندن در حضور پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را برگزید.
برخی از روات طبقه دوم عبارتند از:
۱- اسود بن یزید نخعی که در سال ۷۴ یا ۷۵ ق در کوفه درگذشت.
۲- سعید بن مسیب بن حزن که به عقیده نویسنده، به لحاظ فقهی، وارستگی و
عبادت، از سروران تابعان است.
۳- شقیق بن سلمه که هفت سال از
جاهلیت را درک کرده و صحاح شش گانه روایاتی از او نقل کرده‌اند.
در طبقه سوم، ابوبکر بن ابی موسی، ابوجراح مولی‌ام حبیبه، ابوخالد بجلی احمسی و... ، در چهارم، اسحاق بن عبدالله بن ابی طلحه، اسماعیل بن ابی خالد احمسی، جبر بن نوف همدانی و... ، در پنجم، ابراهیم بن محمد ابن حنفیه، ابراهیم نخعی، ایوب سختیانی و همین طور در هر طبقه‌ای روات آن، با ذکر اطلاعات شخصی مختصر، تعداد
روایات و کسانی که از او روایت کرده‌اند، توضیح داده شده است.
دوم، به متن عربی روایات هر یک از صحابه، به ترتیب موضوعی، با ذکر تمام سند و مکررات آن، اختصاص دارد.
ویژگی این بخش، آن است که روایات یک صحابی و موضوعاتی که وی درباره
حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف نقل کرده، با سندهای مختلف منتهی به آن صحابی، در کنار هم عرضه شده است؛ از این رو می‌توان دید، راویان بلاواسطه هر یک از اصحاب چه کسانی بوده‌اند و هر کدام از آنان چند موضوع را درباره حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف روایت کرده‌اند.
به عنوان مثال، با مراجعه به روایات
ابوهریره، می‌توان پی برد که راویان از وی، ده نفر بوده و هر کدام چند روایت، به ترتیب زیر دارد:
۱- ابوصالح: دو روایت.
۲- بشیر بن نهلیک: یکی.
۳- محمد بن سیرین: دوتا و...
از این جدول با عناوین ذکر شده، چند مطلب به دست می‌آید:
۱- از بین صحابه، بیشترین روایات درباره حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف را
ابوهریره نقل کرده است.
۲- در روایات
ابوهریره عمدتا هشت عنوان آمده است؛ از جمله: ظهور مردی از خاندان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم قطعی است، مقام والای مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، نزول
عیسی و
امامت حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف و...
۳- این روایات هر چند در کتاب‌های مختلف از طرق گوناگون رسیده است، ولی بسیاری از آن‌ها مکرر است.
۴- با ارجاع مکررات به یک روایت، تعداد روایات
ابوهریره بسیار کمتر از سی و دو روایت است.
در پایان می‌توان، چنین ادعا کرد که با این نوع گردآوری روایات، راه تحقیق در صحت و سقم آن‌ها، آسان گشته صرف نظر از خود صحابه، راویان هر کدام از آن‌ها را می‌توان شناخته و ارزیابی کرد.
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست احادیث به ترتیب الفبا، موضوعی احادیث به ترتیب الفبایی راویان صحابی، موضوعی بر اساس شماره احادیث، طبقات راویان، راویان به ترتیب الفبا همراه با شماره طبقه و روایت، شماری از راویان معروف به «ابن...» ، شماری از راویان معروف به کنیه، راویان به ترتیب الفبا و منابع و مآخذ مورد استفاده مؤلف، در انتهای کتاب آمده است. پاورقی‌ها بیشتر به ذکر منابع پرداخته است.
نرم افزار کتابخانه مهدویت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
