صفت قادر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صفت قادر، یک از
صفات خداوند می‌باشد که به معنای توانا و توانمند معنا شده که در آیاتی از
قرآن هم به آن اشاره شده است.
صفت «قادر (توانا/ توانمند)»، اسم
فاعل از مادّه «قدر»، و صفت «قدیر (پُر توان/ بسیار توانا)»،
فعیل به معنای
فاعل از مادّه «قدر» است و بر اندازه و غایت و نهایت شی ء، دلالت دارد. «قدرُ الشی ء»، یعنی: «اندازه آن» و «قدرتُ الشی ء»، یعنی: «آن چیز را اندازه گذاردم» و «قَدَرتُ علی الشی ء»، یعنی: «بر آن، نیرو یافتم/ بر
[انجام دادن
] آن، توانا گشتم» و اسم از این
فعل، «
قدرت» است و «قدیر» و «قادر»، می‌تواند
[بر گرفته
] از «قدرت» یا «
تقدیر» باشد. از آن‌جا که صفات «مقتدر» و «مُقیت» و «مُهَیمِن»، از لحاظ معنا به دو صفت «قدیر» و «قادر» نزدیک‌اند، به این صفات نیز اشاره می‌کنیم: صفت «
مقتدر»، اسم
فاعل از اقتدر، یقتدر، اقتدار، از مادّه «قدر» است و اقتدار بر یک شی ء، یعنی توانایی بر آن.
ابن اثیر می‌گوید: در نام‌های خدای متعال، قادر و مقتدر و قدیر هست. قادر، اسم
فاعل از «قدر، یقدر» است و قدیر،
فعیل از آن مادّه و برای مبالغه است و مقتدر،
مفتعل از «اقتدر» و بلیغ‌تر از «قادر» و «قدیر» است. صفت «مُقیت»، اسم
فاعل از «قوت» است که بر نگهداری و توانایی بر چیزی دلالت دارد. مقیت، یعنی نگاهبان و شاهد و توانا و بسیار توانا، و «مُهَیمِن»، بر وزن مفیعل از ریشه «امن» و اصل آن «مؤیمن» است که همزه‌اش بدل به هاء شده است. مهیمن، یعنی:
رقیب،
شاهد، قائم به امور آفریده‌ها و ایمنی بخش. (وجه ارتباط مهیمن (با معانی یاد شده)، به نام‌های قادر و قدیر، دانسته نیست.)
در
قرآن کریم، صفت «قدیر»، ۴۵ بار
و صفت «قادر»، با ساخت مفرد و جمع، دوازده بار و صفت «مقتدر»، با ساخت مفرد و جمع، چهار بار و صفت «مقیت»، یک بار و صفت «
مهیمن»، یک بار به کار رفته است. همچنین، صفت «قدیر»، ۳۵ بار مضمون «اِنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ؛ همانا خدا بر هر چیزی تواناست» و چهار بار با صفت «
علیم» و یک‌بار با صفت «
غفور» و یک‌بار نیز در هر یک از تعابیر: «عَفُوًّا قَدِیرًا؛ بخشنده توانا» و «اللَّهُ قَدِیرٌ؛ خدا تواناست» و «کَانَ رَبُّکَ قَدِیرًا؛ پروردگار تو تواناست» به کار رفته است.
آیات و احادیث، بر آن است که هستیِ آفریده‌ها نشانه توانایی خداست. نیز توانایی خدا، مطلق است و خدای سبحان، به هر امر ممکنی تواناست و مانند آفریده‌ها، بر برخی امور توانا و از انجام دادن اموری دیگر، ناتوان نیست. توانایی آفریده‌ها از جانب خدای متعال است، در حالی‌که توانایی خداوند عزوجل ذاتی است و معلول موجود دیگری نیست و از همین رو، دیرینه و جاوید است. در برخی احادیث و تفاسیر آمده که صفت «مقیت»، به معنای صفت «مقتدر» است
و صفت «مهیمن» در برخی احادیث، یعنی «المهیمن بقدرته؛ نگاهبان (مُشرف) با توانایی خود»
و در «خَلَقَ فاتقَنَ واقامَ فَتَهَیمَنَ؛
آفرید و استوار داشت و به پا داشت و اِشراف یافت».
محمدی ری‌شهری، دانش نامه عقاید اسلامی، ج۶، ص۴۶۷، برگرفته از «مقاله قادر، قدیر».
