صراط النجاة (حاشیه شیخ انصاری)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مؤلف این کتاب، شیخ اعظم،
شیخ مرتضی انصاری قدس سره است.
از عصر
ائمه علیهم‌السّلام تا کنون در
حوزه‌های علوم دینی رشته‌های مختلفی از علوم تدریس می‌شده است ولی درس
فقه و مقدمات آن همواره در درجۀ نخست قرار داشته و اهمیت آن موجب گشته است که از پر رونق‌ترین رشتۀ علوم و
معارف اسلامی به شمار آید. دانشمندان و محققان این رشته که در افواه
علما به نام «فقهاء مکتب تشیع» شناخته می‌شوند، نزد دانش دوستان و عامۀ مردم از احترام خاصی برخوردار بوده‌اند.
رسالت فقیهان در عرصۀ تفکر و تحقیق، تلاش برای استنباط احکام فقهی از منابع آن و در عرصۀ تبلیغ و ارشاد، ابلاغ احکام به جوامع انسانی و پاسخگویی به سؤالهای مردمی و شبهات برخاسته از
جهل و عناد است، و باید اعتراف کرد که آنان در دو میدان تحقیق و تبلیغ موفق بوده و در تمام اعصار و قرون، با تحمل مرارتها و مشکلات فراوان وظیفۀ
الهی خود را به انجام رسانده‌اند و در
راه انجام این وظیفۀ بزرگ، حبسها و شکنجه‌ها و شهادتها را به جان خریده و بدون لحظه‌ای درنگ، راه پر نشیب و فراز پاسداری از مکتب
تشیع را پیموده‌اند.
فقها برای عمل به رسالت تبلیغ، و حفظ و حراست امانت
معصومین علیهم‌السّلام همواره با تلاشی پیگیر به تربیت شاگردانی مبرز همت گماشته و به بهترین وجه علوم
اهل بیت را به آنان منتقل می‌کردند، ولی در همان حال از تودۀ مردم و نیازهای دینی آنان غافل نبوده‌اند. همیشه ارتباط مجتهدان بویژه
مراجع تقلید با مردم عصر خود بر قرار بوده و مردم برای دریافت حکم الهی و بر طرف کردن نیاز فقهی خود، به سوی آنان می‌شتافتند.
فقهای بزرگ
شیعه برای تربیت شاگرد و رفع نیاز مردم تنها به گفتار و القای شفاهی احکام اکتفا نکرده بلکه برای مخاطبین خود نیز به فراخور سطح معلومات آنان رساله‌هایی نگاشته‌اند، که می‌توان آنها را به سه دسته تقسیم کرد:
(۱) رساله‌هایی که در آنها به بیان
حکم شرعی به صورت واضح و دور از استدلالهای اصولی و روایی پرداخته شده است. این دسته از کتب، برای عموم مردم و مبتدیان دانش دینی به رشتۀ تحریر درآمده است. رساله‌هایی که امروزه از سوی مراجع عظام تقلید، به نام «
توضیح المسائل» نگاشته و منتشر می‌شود، از این دسته است که مقلدان و عامۀ مردم می‌توانند با نظرات فقهی مرجع خود آشنا شوند و آنها را در زندگی روزانۀ خود عملی سازند.
(۲) دستۀ دوم، کتابهایی است که فقهای عظام مسائل فقهی را همراه با برخی از ادلۀ شرعی آن بیان کرده‌اند. این گونه رساله‌ها اکنون در
حوزه‌های علمیه به عنوان کتب سطح متوسط و عالی برای آشنایی
طلاب علوم دینی به مبانی فقهی و اصولی و ورزیدگی آنان برای رسیدن به مراحل بالاتر تدریس می‌شود.
(۳) دستۀ سوم کتابها و نوشتارهایی است که
فقه را با استدلالهای خاص خود و همراه با نقد یا پذیرش نظریۀ دیگران بحث کرده است. بسیاری از این کتابها، دائرة المعارفی است از فقه و احکام شرعی.
عالم سترگ و
فقیه کم نظیر، مرحوم شیخ مرتضی انصاری (قدس سره) را می‌توان از معدود فقهایی خواند که در هر سه بخش آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشته است.
برخی از این آثار به جهت دقت و
ژرفنگری خاصی که در آنها به کار برده است، در حوزه‌های علمیه به عنوان متون درسی فقه و
اصول تدریس می‌شود.
این رساله که پیش روی شماست مجموعه‌ای از مسائل مورد نیاز عموم مردم است که از فتاوی شیخ انصاری رحمة‌الله‌علیه توسط حاج شیخ محمد علی یزدی جمع آوری شده و به امضای ایشان رسیده است.
گرچه متن این رساله، خود، کتاب ارزشمندی است، ولی حواشی هفت نفر از فقهای بزرگ که برخی از آنان از شاگردان مبرز شیخ به شمار می‌آیند، ارزش آن را دو چندان نموده است که نه تنها ره گشای طلاب علوم دینی و حتی مجتهدان برای رسیدن به نظرات آنان می‌باشد، بلکه برای عامۀ مردم نیز مفید است.
پس از آن که کنگرۀ بزرگداشت
شیخ اعظم انصاری تصمیم بر احیای این اثر ارزشمند گرفت، و نسخه‌های متعددی از آن را تهیه کرد. کار تصحیح و آماده سازی آن برای چاپ و نشر را به محمد حسین فلاح زادۀ ابرقویی واگذار کرد که این مهم این گونه به انجام رسید:
۱- برای تصحیح کتاب، نسخه‌ای که جناب حجة الاسلام و المسلمین شیخ محمد باقر حسن پور در اختیار کنگره قرار داده بود، چون از سایر نسخ حواشی بیشتری داشت، به عنوان متن اصلی انتخاب شد.
۲- موارد ابهام و اشکال و اختلاف نسخه‌ها با استفاده از نسخۀ مجلس شورای اسلامی و نسخۀ کتابخانۀ مرحوم
آیة الله العظمی نجفی مرعشی رحمة‌الله‌علیه مرتفع گردید و در برخی موارد که ابهامی در حواشی وجود داشت، از نسخه‌های متعدد
مجمع المسائل که حواشی شیخ انصاری را در برداشت، استفاده شد.
۳- غلطهای املایی و چاپی مسلم و قطعی، بدون توضیح و علامتگذاری اصلاح شد.
۴- در مواردی که عبارت متن رسا نبود و تنها با افزودن کلمه‌ای ابهام بر طرف می‌شد، کلمات اضافی یا توضیحی، داخل آورده شد.
۵- موارد اختلاف نسخ نیز، داخل همراه با رمز آن نسخه آورده شد.
۶- رموز نسخه‌هایی که گاهی در متن بدان اشاره شد، بدین شرح است:
- نسخۀ جناب حجة الاسلام و المسلمین شیخ محمد باقر حسن پور (ح)
- نسخۀ کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی (م)
- نسخۀ کتابخانۀ آیة الله نجفی مرعشی رحمة‌الله‌علیه (ن)
۷- در مواردی که عبارت نسخه‌ها متفاوت ولی همگی صحیح بود، عبارت متن اصلی انتخاب شد.
۸- برای حفظ امانت، هیچ گونه تغییر دیگری در عبارت متن داده نشده، ولی برای استفادۀ بهتر خوانندگان از علایم نگارشی استفاده شد.
۹- تمام مسائل رساله به طور مسلسل شماره گذاری شده و در چند مورد که عنوان «مساله» نداشته شمارۀ آنها داخل آورده شد.
۱۰- فصول کتاب نیز شماره گذاری شده که جمعا ۷۹ فصل می‌باشد و برخی عناوین که تحت عنوان «فصل» آورده نشده بود، همان گونه مطابق متن نوشته شد.
۱۱- تنها در یک مورد نام صاحب حاشیه معلوم نشد ولی برای حفظ
امانت بدون ذکر نام آورده شد.
۱۲- رموزی که برای دستیابی به حواشی متن اصلی بکار برده شده بود، چون موارد مشابه داشت و بدین سبب، دستیابی به فتاوی محشین را مشکل می‌کرد، با تبدیل آنها به اعداد، در پایان هر صفحه آورده شد.
۱۳- در موارد متعددی برخی از محشین بر حاشیۀ فقیهی دیگر حاشیه زده‌اند که برای تشخیص این مطلب علامت ستاره () به دنبال همان حاشیه آورده شد.
۱۴- موارد توضیحی و منابع و مآخذ
آیات و
روایات با علامت ستاره () ذیل هر صفحه آمده است.
۱۵- حاشیۀ دو فقیه بزرگوار، یعنی مرحوم
شیخ محمد تقی اصفهانی معروف به آقا نجفی رحمة‌الله‌علیه و مرحوم میرزا حسین خلیلی تهرانی رحمة‌الله‌علیه که با رموز (ق) و (مح) در نسخۀ اصلی (ح) آمده است، به جهت ناقص بودن صفحۀ اول کتاب، صاحبان آنها مشخص نبود ولی با مراجعۀ به دو نسخه از مجمع المسائل که حواشی آنان را داشت و مطابقت موارد متعددی از این حواشی با آن دو نسخه، صاحبان آنها مشخص شد.
یاد آوری این نکته لازم است که حاشیۀ این دو بزرگوار در نسخۀ (ح) کامل نبوده و تنها به موارد محدودی اکتفا شده است.
۱۶- اسامی محشین این رساله و رموز قبلی و فعلی آن به شرح زیر می‌باشد:
(۱) میرزا محمد حسن شیرازی- میرزا- شیرازی- میرزا
(۲)
سید محمد کاظم طباطبایی یزدی - ظم طبا- یزدی
(۳)
آخوند محمد کاظم خراسانی - کاظم- ظم- ظم الخراسانی- خراسانی
(۴)
میرزا محمد تقی شیرازی - محمد تقی- محمد تقی الشیرازی- شیرازی
(۵) سید اسماعیل صدر- صدر- صدر
(۶) شیخ محمد تقی اصفهانی معروف به آقا نجفی- ق- نجفی
(۷) میرزا حسین خلیلی تهرانی- مح- تهرانی
نرم افزار مجموعه جامع فقه اهل البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
