شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«شوارق الالهام فی شرح تجرید
الکلام» یکی از مشهورترین و معتبرترین آثار
کلامی و فلسفی علامه شهیر و حکیم و
متکلم و عارف متاله مولی عبد الرزاق بن علی بن الحسینی
اللاهیجی است.
این کتاب شرح مفصل و مستوفای متن «
تجرید الاعتقاد »
خواجه نصیر الدین طوسی است.
«شوارق الالهام» یکی از دو شرح لاهیجی بر متن تجرید است. جلد اول تا آخر بحث علت و معلول و جلد دوم از مباحث جواهر و اعراض آغاز و تا مساله ششم از بحث
صفات خداوند (مساله
کلام) ادامه دارد و پس از آن ناتمام مانده است؛ یعنی مقداری از بحث اثبات صانع و صفات او و بحث
نبوت و
امامت و
معاد نوشته نشده است و یا اگر نوشته شده چاپ نگردیده است.
علامه لاهیجی شرح خود را با یک مقدمه مفصل علمی درباره تعریف، موضوع، فایده و مرتبه علم
کلام طی چهار مطلب آغاز کرده است. سپس درباره امتیاز و اعتبار «تجرید
الکلام» در بین متون
کلامی متقدمان و متاخران بحث می‌کند.
شوارق همواره مورد توجه و عنایت اهل فن بوده و حاشیه‌های فراوانی بر آن نگاشته شده که از جمله آنها می‌توان به حاشیه محمد نصیر بن زین الدین لاهیجی چهاردهی (م ح ۱۲۷۰ ق)، حاشیه عبد الرحمن بن نصر الله شیرازی
مدرس (م ۱۲۶۸ ق)، حاشیه ملا اسماعیل بن سمیع اصفهانی (م ۱۲۷۷ ق)، حاشیه هادی بن مهدی؛
ملا هادی سبزواری (م ۱۲۸۹ ق) و حاشیه آقا علی مدرس زنوزی اشاره کرد.
می‌توان ادعا کرد که شرح لاهیجی بر تجرید، جامع کلیه نظرات و آرای
متکلمان و
فلاسفه قبل از خود است. و نیز همانطور که «تجرید» اولین گرایش کلی
کلام شیعه امامیه به فلسفه است، شرح تجرید لاهیجی هم چنین است. علاوه براینکه چاشنی‌ای از
عرفان و تصوف که مسلک استاد وی
ملا صدرا است در آن دیده می‌شود. لاهیجی در بحث وحدت وجود، تمام آراء و نظرات فلاسفه و
متکلمان را با دقت نقل می‌کند. این شرح با این خصوصیت، معجونی از
کلام و فلسفه و عرفان و تصوف است هرچند صبعه ظاهر آن
کلام است. در این کتاب لاهیجی تسلط جدی خود را بر اندیشه‌های
کلامی و فلسفی نشان داده است و با نهایت موشکافی و ریزبینی یکایک مسایل مطروحه در
کلام، فلسفه الهی و تصوف را مورد مداقه و بحث قرار داده است. او در این کتاب ذوق و سلیقه آزادانه در انتخاب موضع شخصی خود را ارائه می‌نماید بطوری که در پاره‌ای از مسائل علیرغم سرسپردگی کلی به حکمت متعالیه، متمایل به حکمت مشاء نیز می‌باشد. درباره حرکت جوهری نیز در مساله ششم از جلد اول شوارق به انکار آن می‌پردازد و در این باره به شبهه معروف عدم بقای موضوع تمسک می‌کند.
از ویژگی‌های اصلی «شوارق الالهام» اینست که حکیم لاهیجی در این کتاب علاوه بر طرح موضوعات
کلامی شیعه به صورت استدلالی و دقیق، متعرض آرای بزرگترین
متکلمان اهل تسنن نیز شده است.
از جمله آرای شارحان «مقاصد» و «مواقف» که جزء مصنفان کتب مبسوط
کلامی اهل تسنن هستند و همچنین متعرض آرای
قاضی عبد الجبار در شرح
اصول خمسه و آرای
باقلانی و نیز
ابو الحسن اشعری شده است. به همین دلیل خواندن کتاب شوارق، دانش پژوهان را از مطالعه کتب دیگر
کلامی نظیر شرح مقاصد و شرح مواقف بی نیاز می‌نماید.
۱- کتابخانه گوهرشاد- مشهد به شماره (۱۸۵۴) به خط شاگرد حکیم لاهیجی محمد شریف بن محمود لاهیجی، سال ۱۰۶۳ ه. ق در
قم .
۲- کتابخانه مرکزی
تهران به شماره (۱۶۹۷) نوشته محمد مؤمن ابن امین تبریزی، ۱۰۹۴ ه. ق.
۳- کتابخانه ملی فارس-
شیراز به شماره (۷۴۵- عمومی ۲/ ۲۹۷: خو) نسخ محمد صادق ابن حاجی میرزا محمد، ۱۰۹۵ ه. ق.
۴- کتابخانه مدرسه حجتیه- قم به شماره (۳۶۰) نوشته سده ۱۱ ه. ق
۵- کتابخانه ملک تهران به شماره (۱۸۶۳) نسخ ۱۱۸۷ ه. ق
۶- کتابخانه دانشکده الهیات دانشگاه تهران به شماره (۷۱۶ د)، ۱۱۹۱ ه. ق.
۷- کتابخانه
مسجد اعظم - قم به شماره (۲ مج ۳۳۰۷) نوشته ۱۲۲۵ ه. ق
۸- کتابخانه
آستان قدس رضوی - مشهد به شماره (۶۹۴۴- ۱۳۸۸)، ۱۲۳۳ ه. ق، و نسخ فراوان دیگر. همچنین شوارق بارها طبع و منتشر گردیده است از جمله در تهران در سالهای ۱۲۶۶- ۱۲۶۷ ه. ق، چاپ سنگی وزیری، تهران ۱۲۸۰ ه. ق، چاپ سنگی وزیری، تهران ۱۲۹۹ ه. ق؛ طبع سنگی رحلی و....
نسخه حاضر در برنامه با حواشی محمد علی نوری، محمد اسماعیل و غیره در قطع رحلی با جلد گالینگور در
اصفهان توسط انتشارات مهدوی به صورت سنگی در ۵۵۵ صفحه به طبع رسیده است. نوبت چاپ و سال انتشار نامعلوم است.
نرم افزار خواجه نصیرالدین طوسی،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
