شهر بلرم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَلَرْم (پالرمو)، شهری بندری در
صِقِلیّه (
سیسیل ).
چهار سال پس از ورود
مسلمانان به جزیره
صقلیه ، در پی محاصره کوتاهی در ۲۱۶، به دست ایشان افتاد و، از آن پس، به صورت پایگاهی مستحکم برای تسلط مسلمانان بر آن جزیره درآمد.
حکّام
مسلمان در آنجا، ابتدا به نام اغلبیان و سپس به نام فاطمیان
افریقا ، فرمان راندند، اما ایشان هم بارها ناچار شدند که برای سرکوبی مهاجرنشینان طاغی بدانجا نیرو بفرستند؛ از آن جمله است لشکرکشی عبداللّه بن ابراهیم بن اغلب که در ۲۸۷ به فرمان پدرش به بلرم روانه شد؛ و نیز لشکرکشی ابوسعید که در ۳۰۴ به دستور مهدی، خلیفه فاطمی، به بلرم حمله برد و دژ خالصه (کالسا) را روبروی شهر کهن بنا نهاد.
در ۳۳۶، حسن بن علی کلبی زمام قدرت را در بلرم در دست گرفت و زیر لوای فاطمیان سلسله محلی مستقلی تأسیس کرد که تا حدود ۴۴۲ پابرجا ماند.
حکومت کلبیه، هم برای بلرم و هم برای تمامی جزیره
صقلیه، درخشان‌ترین دوره در عصر تسلط مسلمانان بر آن ناحیه شمرده می‌شود.
صمصام، آخرین حاکم کلبی، که پس از دوره‌ای پر از آشوب و ناآرامی و نیز مداخله مستقیم زیریان
افریقا به قدرت رسیده بود، در ۴۴۵ از بلرم بیرون رانده شد و از آن پس اداره امور شهر بر عهده «جامعه» یا انجمن شهر افتاد.
در این دوره، پیوندهای موجود میان پایتخت و مابقی کشور رفته رفته سست و سرانجام گسسته شد.
به همین دلیل بلرم در دفاع از
صقلیه اسلامی در برابر هجوم نورمان‌ها عملی انجام نداد و کمابیش آسوده خاطر منتظر نشست تا فاتحان به پای دیوارهای شهر برسند و تنها در این مرحله بود که جانانه به دفاع از خود برخاست.
اما، سرانجام، پس از پنج ماه محاصره، در ۴۶۴/ ۱۰۷۲ تسلیم روبِر و روژه دوتْویل شد، و بدین سان پس از ۱۴۰ سال حکومت مسلمانان، بار دیگر به زیر سلطه مسیحیان درآمد.
با همه این احوال، خصلت اسلامی بلرم یکباره از بین نرفت.
مسجد جامع این شهر به عبادات آیین
مسیح اختصاص یافت و از آن پس مسلمان‌ها صرفاً به عنوان رعایای نورمان‌ها به زندگی خود ادامه دادند، ولی محو آثار و نفوس و ابنیه و عادات و رسوم اسلامی بیش از یک قرن به درازا کشید.
حتی در ۵۸۰، ابن جُبیرِ سیّاح در بلرم مناطقی دیده که به مسلمان‌ها و مساجد و مدارس و بازارهای آنان اختصاص داشته و زبان
عربی هم در این مناطق بسیار شنیده می‌شده است.
وضع زندگی این مسلمان‌ها، در زمان حکومت مسالمت آمیز روژه‌ها، در پایتخت نورمان‌ها تحمل پذیر بود، اما در دوران فرمانروایی جانشینان آنان (در ۵۵۶/۱۱۶۱ مسلمانان قربانی آشوب یا کشتاری دسته جمعی شدند) روزبروز بدتر شد و در اغتشاشاتی که پس از مرگ ویلیام دوم (۵۸۶/ ۱۱۹۰) درگرفت از حد طاقت آنان درگذشت.
در اواخر قرن ششم/ دوازدهم، بلرم دیگر تقریباً از ساکنان مسلمان خالی شده بود، هرچند برخی مسلمانان بلندپایه منتسب به دربار فردریک دوم، هنوز در آن شهر به سر می‌بردند.
وصف دوران اسلامی بلرم را در شرح ارزنده ابن حوقل می‌توان یافت که در ۳۶۱ به آن شهر سفر کرده است، و نیز در آثار ابن جبیر و ادریسی که دو قرن بعد، یعنی در عصر فرمانروایی نورمان‌ها، از بلرم دیدن کرده‌اند.
بنابر مشاهدات ابن حوقل، پایتخت کلبی‌ها به پنج بخش تقسیم شده بود: قصر (کاسارو)، شامل بخش قدیمی شهر محصور در میان برج و بارو؛ خالصه (کالسا)، از بناهای فاطمیان و محصور در میان برج و بارو؛ نواحی نامحصور حارة المسجد و حارة الجدیده در جنوب و حارة الصقالبه در شمال.
آماری جمعیّت بلرم را در دوره حکومت کلبی‌ها در حدود سیصد تا ۳۵۰ هزار تن تخمین زده است.
ویرانه‌هایی که از دوران اسلامی در بلرم به جا مانده (گذشته از عمارات معروفی که یادگار درآمیختن هنر نورمان‌ها با هنر اسلامی است) بسیار اندک است: بقایای مسجدی در کنار کلیسای سان جووانی دلی ارمیتی، و آثار کهنی در داخل کاخ سلطنتی (تورّه پیزانا) که اخیراً کشف شده است.
(۱) ابن جبیر، رحلة ابن جبیر، چاپ رایت ـ دخویه، لیدن ۱۹۰۷، ص ۳۳۱ـ۳۳۳.
(۲) ابن حوقل، صورة الارض، چاپ کرامرس، لیدن ۱۹۶۷، ص ۱۱۸ـ۱۳۱؛
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بلرم(پالرمو)»، شماره۱۷۰۳.
