• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شرط برهان لمی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



شرط برهان لمی، تقدم طبعی مقدمات بر نتیجه قیاس است.



برهان لمّ برهانی است که در آن از وجود علت به وجود معلول پی برده می‌شود و حدوسط، افزون بر اینکه علت اثبات (تصدیق یا وجود ذهنی) اکبر برای اصغر است، علت ثبوت (وجود خارجی) اکبر برای اصغر نیز است و همین ویژگی سبب برتری آن بر قسم دیگر برهان، یعنی برهان انّ است که فقط علت اثبات است نه ثبوت. دلیل نام‌گذاری برهان لمّ آن است که مفید چرایی حمل اکبر بر اصغر به هر دو وجه خارجی و ذهنی آن است.
مثال برهان لِمّ: این آهن گرمای شدید دارد، هر گرمای شدیدی آهن را منبسط می‌کند؛ نتیجه آنکه این آهن منبسط است. در این مثال، گرمای شدید هم علت حکم به انبساط آهن (واسطه در اثبات اکبر برای اصغر) و هم علت خارجی برای انبساط آهن (واسطه در ثبوت اکبر برای اصغر) است.
[۷] قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۶۷.
[۹] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۳۳۹.
[۱۰] خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۲۱۶.



در برهان لم حد وسط، افزون بر اینکه علت اثبات (تصدیق یا وجود ذهنی) اکبر برای اصغر است، علت ثبوت (وجود خارجی) اکبر برای اصغر نیز است؛ مثال: این آهن، گرمای شدید دارد، هرگرمای شدیدی آهن را منبسط می‌کند، نتیجه آنکه این آهن منبسط است. در این مثال، گرمای شدید هم علت حکم به انبساط آهن (واسطه در اثبات اکبر برای اصغر) و هم علت خارجی برای انبساط آهن (واسطه در ثبوت اکبر برای اصغر) است. با توجه به این ویژگیِ برهان لِمّ و به مقتضای تقدم علت بر معلول، از میان شرایط مقدمات برهان، یکی از آنها اختصاص به برهان لِمّ دارد، و آن عبارت است از: تقدم طبعی مقدمات بر نتیجه قیاس؛ یعنی لازم است مقدمات (و در حقیقت حد اوسط) در عالم واقع بر نتیجه تقدم داشته باشند. از این نوع تقدم که مربوط به عالم واقع است در آثار منطقی تعابیر گوناگونی آورده شده است؛ مثل: تقدم بالطبع یا اقدمیت طبعی، تقدم بالذّات یا اقدمیت ذاتی، تقدم یا اقدمیت نفس‌الامری و تقدم یا اقدمیت خارجی.
[۱۶] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۳۳۸.
[۱۷] خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۴۷.



در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.    
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، دانش‌نامه علائی.    
قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا.    
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات.    
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    


۱. مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۶۲۴.    
۲. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ص۵۲.    
۳. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۳۶۲.    
۴. مظفر، محمدرضا، المنطق،ص۳۶۲.    
۵. سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة، ص۳۲۸.    
۶. علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۲۰۲.    
۷. قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۶۷.
۸. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، دانش‌نامه علائی، ص۱۴۹.    
۹. مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۳۳۹.
۱۰. خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۲۱۶.
۱۱. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۳۷۸.    
۱۲. علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۳۵.    
۱۳. علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۲۰۸.    
۱۴. مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۳۷۴.    
۱۵. قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا، ص۱۰۶-۱۰۷.    
۱۶. مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۳۳۸.
۱۷. خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۴۷.



پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «شرط برهان لمّ»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۱/۲۱.    




جعبه ابزار