شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«شرح
نهج البلاغة لابن ابی الحدید»، به
زبان عربی ، نوشته ابو حامد،
عبد الحمید بن هبة الله بن ابی الحدید معتزلی ، متوفای ۶۵۶ ق، مفصل‌ترین شرحی است که بر
نهج البلاغة نوشته شده و مورد قبول مسلمین هم واقع گشته است.
ابن ابی الحدید، شرح خود را در
سال ۶۴۴ ق، شروع کرده و در سال ۶۴۹ ق، به اتمام رسانده. وی، کتاب خود را برای
مؤید الدین بن علقمی ، وزیر عباسیان نگاشت که بسیار مورد عنایت و توجه این وزیر شیعی واقع شد و هدایای فراوانی به او داد.
با توجه به
تاریخ وفات ابن ابی الحدید که سال ۶۵۶ ق، است، وی، شرح خود را ۷ سال قبل از وفات؛ یعنی در اواخر عمر، به پایان رسانده است.
این کتاب، در بیست جزء تنظیم شده است که این اجزای بیست گانه، به ترتیب، مشتملند بر: یک مقدمه و حدود بیست و پنج
خطبه از خطبه
های حضرت امیر (از خطبه ۱ تا قسمتی از خطبه ۲۵)،
حدود هجده خطبه (از تتمه خطبه ۲۵ تا قسمتی از خطبه ۴۳)،
حدود نه خطبه (از تتمه خطبه ۴۳ تا قسمتی از خطبه ۵۲)،
حدود پنج خطبه (از تتمه خطبه ۵۲ تا پایان خطبه ۵۷)،
هشت خطبه (از آغاز خطبه ۵۸ تا پایان خطبه ۶۵)،
حدود بیست و پنج خطبه (از آغاز خطبه ۶۶ تا قسمتی از خطبه ۹۰)،
حدود سی و سه خطبه (از تتمه خطبه ۹۰ تا پایان کلام ۱۲۳)،
حدود دوازده کلام (از آغاز کلام ۱۲۴ تا قسمتی از کلام ۱۳۵)،
حدود سی و نه خطبه (از تتمه خطبه ۱۳۵ تا پایان خطبه ۱۷۴)،
بیست و یک خطبه (از آغاز خطبه ۱۷۴ تا پایان کلام ۱۹۵)،
بیست و هفت کلام (از آغاز کلام ۱۹۶ تا پایان دعای ۲۲۲)،
یک کلام (کلام ۲۲۳)، بیست کلام (از آغاز کلام ۲۲۴ تا پایان خطبه ۲۴۳)، نه
نامه (از آغاز
نامه ۱ تا قسمتی از
نامه ۹)، حدود نوزده
نامه (از تتمه
نامه ۹ تا پایان
نامه ۲۸)، هفده
نامه (از آغاز
نامه ۲۹ تا پایان
نامه ۴۵)، حدود نوزده
نامه (از آغاز
نامه ۴۶ تا قسمتی از
نامه ۶۴)، حدود دویست
نامه و کلام یا
حکمت و کلمه قصار (از تتمه
نامه ۶۴ تا پایان کلام ۱۸۵)، دویست و بیست و سه کلام (از آغاز کلام ۱۸۶ تا پایان کلام ۴۰۸)، هشتاد و یک کلام (از آغاز کلام ۴۰۹ تا پایان الحکم المنسوبة که خود ۹۹۸ حکمت است).
از میان بیش از ۵۰ شرح معتبر که بر
نهج البلاغه نوشته شده و اولین آنها در
زمان حیات سید رضی ، توسط
علی بن ناصر نوشته شده است، مفصل‌ترین شرح، شرح ابن ابی الحدید است.
ترتیب این شرح، بر طبق
نهج البلاغه است که ابتدا خطبه‌ها، بعد
نامه‌ها و به دنبال آن، کلمات قصار آمده است.
ابن ابی الحدید، هر خطبه را به چند فصل تقسیم کرده و در هر فصل بحث را بدین ترتیب پی گیری کرده است:
۱. بحث
صرف و
نحو و
لغت و معانی کلمات.
۲. اشباه و نمونه
های آن کلام در
شعر و نثر عرب.
۳. وقایع و اتفاقات مربوط به آن مطلب.
۴. بحث
های توحید و
عدل و...
۵. نکات ظریف و مثل‌ها.
۶. در پایان نیز، حکمت‌ها و
مواعظ و
آداب مناسب با کلام
امیرالمؤمنین علیه‌السّلام را بیان کرده است.
با این ترتیب، کتاب او مجموعه‌ای از
فصاحت و
بلاغت و لغت و تاریخ و
کلام و
اخلاق و
امثال و
حکم و... شده است.
کتاب شرح
نهج البلاغة ابن ابی الحدید، بیشترین توجه را به خود معطوف نموده است و به همین جهت، چندین ترجمه و شرح و حاشیه و
تلخیص برای آن تالیف شده، از جمله:
۱. ترجمه‌ای با نام مظهر البینات و مظهر الدلالات در چهار جلد از
حاج نصر الله بن فتح الله دزفولی که در
قرن سیزدهم ترجمه شده است.
۲. ترجمه شمس الدین، محمد بن مراد خطیب، در قرن ۱۱ هجری که هفت جلد از کتاب را ترجمه کرده است.
این کتاب، در ۲۰ جلد تهیه شده، به همین خاطر عده‌ای در صدد خلاصه کردن آن برآمده‌اند، از جمله:
۱.
سلطان‌محمود بن غلام‌علی طبسی ، از شاگردان
علامه مجلسی .
۲. شیخ
محمد بن قنبرعلی کاظمی م ۱۳۱۴ ق، با نام التقاط الدرر النخب.
۳. العقد النضید از فخر الدین، عبدالله بن مؤید بالله.
۴. منتخب شرح
نهج البلاغة، توسط
محی‌الدین خیاط .
هم چنین
سید نعمت الله جزائری م ۱۱۱۲ ق، بر کتاب
نهج البلاغة و کتاب شرح ابن ابی الحدید حواشی فراوانی دارد.
تحقیق کتاب در چاپ مورد استفاده در برنامه، به عهده محمد ابو الفضل ابراهیم بوده و مقدمه مبسوطی در باره شخصیت امیر المؤمنین، کلمات آن حضرت،
نهج البلاغة، شروح آن، ابن ابی الحدید و شرح او، در ابتدای کتاب آورده است.
در پایان هر جلد نیز، فهرست مطالب ذکر شده و در پاورقی کتاب،
آیات و
روایات استخراج شده است.
هم چنین اشعار و اقوال ذکر شده در متن، از منابع اصلی آدرس دهی شده‌اند.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
