شرح ابن رشد لارجوزة ابن سینا فی الطب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ارجوزه طبی ابن سینا، مشهور به الفیه طبیه، از مشهورترین نگاشته‌های ادبیات منظوم تعلیمی در زمینه
طب است که به قلم
طبیب مشهور ایرانی، حکیم
ابو علی سینا، به نظم درآمده است.
این منظومه درازدامن پس از سرایش، مورد توجه پزشکان بسیاری قرار گرفت، از این جهت حکیمان و طبیبان به شرح و حاشیه آن پرداختند.
از جمله شروح معتبر و مفصل این منظومه، شرح طبیب و
فیلسوف شهیر اندلسی،
ابن رشد است.
وی، در باره انگیزه اش از نگارش این اثر، چنین می‌نویسد: در مجلس سید اجل
ابو ربیع، فرزند خلیفه اعظم، ابو محمد، سخن از
ارجوزه منسوب به
ابن سینا به میان آمد و گفته شد که این
ارجوزه حاوی جمیع کلیات دانش پزشکی است و از بسیاری نگاشته‌های دیگر طبی ارزش مندتر است، علاوه بر این، این نگاشته، به سبب منظومه بودن، برای تعلیم و از بر نمودن مناسب است، از این رو سید اجل به خاطر رغبت فطری‌ای که به
علم و امور خیریه دارند، امر نمودند که این
ارجوزه را به اختصار شرح کنم و توصیه نمودند که از تطویل و زیاده گویی اجتناب نمایم.
تاریخ پایان یافتن این شرح- چنان که در آخر آن آمده است- بیست و ششم
ماه ذی القعده سال ۶۹۳ ق، است.
ارجوزه طبی ابن سینا در دو جزء سروده شده است: جزء اول، در امور نظری است. در این بخش، کلیات دانش پزشکی بیان شده است. مطالب این بخش عبارت است از: ۱- امور طبیعیه که شامل
مزاج،
اخلاط،
ارواح، قوا و... است.
۲- سته ضروریه که مشتمل است بر مباحث
آب و
هوا،
خواب و بیداری،
خوردن و
نوشیدن و...
۳- امراض و اسباب آنها.
۴- اعراض.
۵- دلائل که مشتمل است بر مباحث نبض، قاروره، براز.
۶- بحران.
۷- نشانه‌های صحت و
مرگ.
جزء دوم که مشتمل است بر امور عملی، در بر گیرنده این مباحث است: ۱- حفظ الصحة.
۲-
ادویه و تقسیم آنها بر اساس خواصشان.
۳- شیوه‌های درمان مثل
فصد و
حجامت.
۴- درمان شکستگی‌ها.
ابن رشد نیز در نگارش شرح، ساختار این
ارجوزه را در هم نمی‌ریزد، بلکه به ترتیب، ابیاتی از این
ارجوزه را نقل می‌نماید و آن گاه به شرح آن می‌پردازد.
الفیه طبیه ابن سینا، از معتبرترین متون آموزشی
طب سنتی است. این منظومه در عین اختصار، در بر گیرنده بسیاری از مباحث مورد نیاز طب است.
در کنار مزایای غیر قابل انکار این
ارجوزه، گاه رعایت وزن و قافیه باعث پیچیدگی و اغلاق آن شده است، از این رو، این
ارجوزه، نیازمند شرحی سودمند و مناسب است.
ابن رشد که خود فیلسوف و پزشکی
دانشمند است، این مهم را بر عهده گرفته و به خوبی توانسته مراد ابن سینا را تبیین کند.
ابن رشد، در این شرح، سعی نموده به تبیین و توضیح الفیه بسنده کند، از این رو، با نقد و کنکاش، در این شرح، کمتر مواجه می‌شویم. هم چنین ابن رشد- علی رغم احاطه اش بر اقوال اطبای نام آور- در این اثر، کمتر به نقل اقوال می‌پردازد.
البته وی، به ندرت، مطالبی را از پزشکان بزرگ، مانند
بقراط و
جالینوس نقل می‌کند.
شرح ابن رشد
لارجوزة ابن سینا فی الطب، به کوشش دکتر عمار طالبی (استاد فلسفه دانشگاه‌های
قطر) و بر اساس چندین نسخه خطی، تصحیح و تحقیق شده و در سال ۱۴۱۷ ق (۱۹۹۶ م) توسط
دانشگاه علوم اجتماعی دانشگاه قطر در ۳۹۶ صفحه چاپ و منتشر شده است.
محقق در مقدمه‌ای نسبتا طولانی، به زندگی و آثار ابن رشد پرداخته، هم چنین توضیحاتی پیرامون الفیه طبیه ابن سینا و شرح ابن رشد بر آن داده و نیز شیوه تصحیح آن را بیان نموده است.
پاورقی‌های نسبتا مفصل این اثر به بیان اختلاف نسخ اختصاص دارد.
ابن رشد
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
