سیره اخلاقی معصومین (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«سیره اخلاقی معصومین علیه‌السّلام»، اثر علی اصغر الهامی نیا در موضوع اخلاق، به
زبان فارسی است که مطالب سودمندی را از اخلاق فردی و اجتماعی
معصومین علیه‌السّلام به مخاطب گوشزد می‌کند.
کتاب، در یک جلد تنظیم شده و بر دو بخش است:
۱. اخلاق فردی، حاوی ۱۱ درس از صفات اخلاقی؛
۲. اخلاق اجتماعی، شامل ۱۱ درس از صفات اخلاقی.
با توجه به اینکه سیره اخلاقی
پیامبر و امامان علیه‌السّلام ، بهترین الگو برای پیروان آنها به شمار می‌رود؛ چنان که خداوند در سوره احزاب، آیه ۲۱ فرموده‌اند: «رسول خدا، اسوه و مقتدای پسندیده‌ای است»
(این قاعده شامل حال جانشینان برحق وی نیز می‌شود) و
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، خود فرموده‌اند: «بعثت لاتمم مکارم الاخلاق»؛ «من برانگیخته شدم تا مکارم اخلاق را تمام کنم»، مؤلف در این کتاب، بر اساس
آیات و
روایات و داستان‌های آموزند سعی کرده اخلاق نیکو را برای مخاطبین خویش، در دو بخش فردی و اجتماعی یادآوری کند تا راهکار اخلاقی مناسبی برای پیروان آن حضرات ترسیم کرده باشد.
مؤلف، در اولین بخش کتاب، نخست، «اهتمام به نماز» را مطرح می‌کند. ایشان در این بخش، به تبیین
نماز می‌پردازد و نماز را از سه جهت احکام، آداب و اسرار و حقایق مورد بررسی قرار می‌دهد و مطالبی ذکر می‌کند، سپس به ذکر داستان‌هایی از نمازگزارن واقعی؛ یعنی حضرات
معصومین علیه‌السّلام می‌پردازد. در ادامه، به اهمیت و جایگاه برپاداشتن نماز اشاره می‌کند و آن را از اهم
واجبات می‌داند و در این راستا از روایات و داستان‌هایی نیز بهره می‌گیرد؛ مثلا در بحبوحه
جنگ صفین ، امیرالمؤمنین علیه‌السّلام مراقب خورشید بود،
ابن عباس پرسید: در پی چه هستید؟ حضرت فرمودند: منتظر ظهر هستم تا نماز بخوانیم. ابن عباس گفت: ما اینک در حال نبردیم، چه وقت نمازخواندن است؟! حضرت فرمودند: «ما برای چه با اینها می‌جنگیم؟ جز برای نماز»
ایشان به مذمت کسانی که نماز را سبک می‌شمارند، می‌پردازد و در این باره، به این حدیث از
امام صادق علیه‌السّلام متمسک می‌شود: «ان شفاعتنا لا تنال مستخفا بالصلاة»؛ «شفاعت ما، نصیب کسی که نماز را سبک بشمارد، نمی‌شود».
دومین صفت اخلاق فردی که در کتاب مورد بررسی قرار گرفته، «ذکر» است. با توجه به اینکه
خداوند مبدا و منبع همه خوبی‌های عالم است و خیر و برکت جز از او نمی‌رسد، پس ارتباط با خدا؛ یعنی ارتباط با منبع خیر. علاوه بر این،
انسان ذاکر همواره خویشتن را در پرتو نور خدا می‌بیند و از گزند هر شر و فسادی در امان می‌ماند.
ایشان در ادامه، در مورد حقیقت ذکر چنین می‌گوید: ذکر، همان یاد کردن خداوند با زبان و در اعماق قلب است و انسان در صورتی که از اعماق قلب خدا را یاد کند، یاد خدا به قلب و روان او حیات واقعی می‌بخشد و باعث شادابی و نشاط وی می‌شود؛ هم چنان که رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم می‌فرمایند: «همگان تشنه می‌میرند، جز ذاکر خدا».
مؤلف، با دو عنوان «یادآوران نمونه» و «جلوه‌های یاد خدا در بوستان عصمت»، به ذکر داستان‌هایی از حضرات معصومین می‌پردازد که پیوسته به یاد خدا بودند.
از دیگر بخش‌های کتاب در قسمت اخلاق فردی، می‌توان به «انس با قرآن»، «
اخلاص »، «
اعتدال »، «توکل»، «تسلیم و رضا»، «زهد و ساده زیستی»، «عزت نفس»، «کار و تلاش» و «نظم و انضباط» اشاره کرد.
بخش دوم کتاب، در مورد اخلاق اجتماعی است. مؤلف، «حسن معاشرت» را به عنوان اولین صفت اخلاقی این بخش بیان می‌کند. وی، به جایگاه رفیع
نبوت و
امامت و ارتباط مستقیم آن با فکر و قلب انسان‌ها اشاره می‌کند و مهم‌ترین رسالت انبیاء و اولیای الهی را تزکیه نفوس و تربیت و تزکیه انسان‌ها بیان می‌کند که لازمه اش آراسته بودن خود
انبیاء و اولیای الهی به صفات اخلاقی است و در این راستا، چند نمونه از برخورد زیبای آنان را در خانواده و میان مردم و حتی با مخالفان یادآور می‌شود؛ به عنوان مثال:
«گروهی از طایفه جهنیه میهمان امام صادق علیه‌السّلام شدند. چون وقت رفتن فرارسید، امام، زاد و توشه راه و عطایایی به آنان بخشید، ولی به خدمتگزارانش فرمود: «از آنان کناره بگیرید و کمکشان نکنید». مهمانان، بار خود را بستند و آماده رفتن شدند. برای وداع، خدمت امام رسیدند و عرض کردند: «ای پسر
پیامبر ! بسیار نیکو میهمان داری کردی، ولی چرا به خدمتگزارانت دستور دادی ما را کمک نکنند؟» امام پاسخ داد: ما اهل بیتی هستیم که هیچ گاه میهمان را برای رفتن یاری نمی‌رسانیم».
در ادامه، به صفات دیگری از اخلاق اجتماعی با عناوین «رافت و مهربانی»، «
تواضع »، «عفو و گذشت»، «غیرت اسلامی»، «روابط اجتماعی»، «خدمت به مردم»، «حمایت از محرومان» و «مشکل گشایی و حفظ وحدت» پرداخته است.
در ابتدای کتاب، فهرست مطالب و مقدمه‌ای از تهیه کننده (پژوهشکده تحقیقات اسلامی) و در پایان آن، منابع مورد استفاده آمده است.
مؤلف، در جای جای کتاب، از آیات و روایات استفاده کرده و مطالب خود را مستند کرده است. ایشان، مصادر
روایات را در پاورقی و مصادر آیات را در متن کتاب آورده است.
نرم افزار تاحضور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
