سیدعلاءالدین محمد گلستانه اصفهانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سید علاء الدین محمد گلستانه اصفهانی (م ۱۱۰۰ ق)، مولف
منهج الیقین فرزند
شاه سید ابوتراب محمدعلی قاضی است. نسب شاه ابوتراب محمدعلی، با چندین واسطه به میر ابوالفضل، جد
سادات گلستانه می‌رسد، از پدر علاء الدین گلستانه، همین اندازه اطلاع داریم که شاعری با تخلص «عصری»، وی را هجو نموده است.
از تاریخ تولد سید علاء الدین، اطلاعی در دست نیست و از استادانش فقط علامه
محمدباقر مجلسی را می‌شناسیم که با خاندان گلستانه، وصلت نیز داشته است. از
ایام جوانی و تحصیل وی نیز اطلاعی در دست نیست؛ ولی در اواخر عمرش از عالمان موجه و مورد توجه مردم و
حاکمان صفوی در
اصفهان به شمار می‌رفته، به طوری که دو بار به وی سمت وزارت پیشنهاد شده؛ ولی وی از شدت پارسایی و
تقوا، از پذیرش آن، خودداری ورزیده است. آن چنان که از کتب
تاریخ عصر وی به دست می‌آید، وی در اصفهان، مشغول امورات شرعی و
تبلیغ احکام دین بوده و روزگار خود را با شرح و
تفسیر احادیث معصومان علیهم‌السّلام سپری می‌کرده است.
میرزا عبدالله افندی، در
ریاض العلماء، گلستانه را همدرس
علامه مجلسی و پدر خودش می‌داند.
گلستانه، علاوه بر آن شاگرد علامه محمدباقر مجلسی بوده و کتاب
قواعد الاحکام علامه حلی را نیز نزد ایشان،
قرائت نموده و مجلسی، در سال ۱۰۹۱ ق، برای وی علامت بلاغ نوشته است. علاوه بر آن، علامه مجلسی، داماد خانواده آنها نیز بوده است. در مصادر در این باره اختلاف است که آیا علامه مجلسی با خواهر وی یا با دختر خواهر وی ازدواج نموده است.
منزل مسکونی سید علاء الدین گلستانه، در کوچه محل سکونت علامه مجلسی قرار داشته است.
آقا
سید مصلح الدین مهدوی اصفهانی که درباره منزل مسکونی علامه مجلسی تحقیق نموده، در این باره چنین می‌نویسد:
محل منزل علامه مجلسی، به طور قطع و یقین، معلوم نیست؛ لیکن بر حسب قرائن، محل آن در کوچه
امام جمعه در جنب
مسجد جامع، قرار داشته است؛ زیرا بیشتر خاندان او در این حدود، سکونت داشته‌اند. منزل میرزا علاء الدین گلستانه (برادر زن علامه مجلسی) در آخر این کوچه و خانه میر صالح خاتون آبادی، در اواسط این کوچه و منزل سید حسنعلی، خواهرزاده علامه مجلسی، به شرح وصیتنامه او، در جنب
مسجد در قسمت شمالی مقبره علامه مجلسی بوده است.
سید عبدالحسین خاتون آبادی، در کتاب
وقایع السنین و الاعوام، در وقایع سال ۱۱۰۰ ق، چنین می‌نویسد:
فوت سید سند، فاضل
زاهد، جامع
کمالات دینی و
دنیوی، میرزا علاء الدین محمد پسر شاه ابوتراب گلستانه، صاحب شرح
نهج البلاغه در بیست و هفتم شهر
شوال هزار و صد، در شصت نه سالگی. اما قول دیگری نیز در وفات وی نقل شده که سال ۱۱۱۰ ق، است که با گزارش
حزین لاهیجی، سازگارتر است.
با توجه به تاریخ تولد حزین (سال ۱۱۰۳ ق) و این که گلستانه را ملاقات نموده، قطعا گلستانه بعد از سال ۱۱۰۳ ق، وفات نموده است و این که درگذشت علامه مجلسی در سال ۱۱۱۰ ق، بوده و بر اساس نوشته حزین، گلستانه نیز در همان اوان، در گذشته است، وفات او را در سال ۱۱۱۰ ق، تقویت می‌کند. والله العالم!
درباره محل دفن سید علاء الدین محمد گلستانه، اختلاف وجود دارد. مرحوم سید مصلح الدین مهدوی در کتاب
مزارات اصفهان، در توصیف مقبره خواجه میرحسن می‌نویسد:
در سمت شمال کوچه مسجد مصری، از متفرعات محله طوقچی، آثار
قبرستان خرابه‌ای است و در اتاقی نیمه خراب، قبری است که به صورت سکوی بزرگی می‌باشد و نام مدفون در آن به نام حسن بن ابی عدنان، از بزرگان دانشمندان و عرفای قرن هشتم بوده و در شب پنجشنبه دهم
رمضان المبارک سال ۷۸۸ ق، وفات یافته است. برخی از نویسندگان، قبر مرحوم علاء الدین محمد گلستانه، متوفا به سال ۱۱۰۰ ق، را نیز در همین محل می‌دانند.
گلستانه، بیشتر
عمر علمی‌اش را در
تفسیر آیات و شرح سخنان
معصومان علیهم‌السّلام صرف نموده و همه آثار وی، در این دو موضوع است. روش وی در نگارش آثار، شیوه خطابی است و تعداد قابل توج از آثارش به فارسی نگاشته شده است تا عموم مردم بتوانند از آنها استفاده نمایند. از میان آثار وی، کتاب
منهج الیقین و
روضة العرفا و اربعین حدیث، به صورت چاپ سنگی منتشر شده و نسخ خطی سایر آثارش در کتاب خانه‌ها نگهداری می‌شوند. عناوین آثارش به شرح زیر است:
۱.
حدائق الحقائق فی شرح کلمات کلام الله الناطق (شرح نهج البلاغة)، به عربی.
مهم‌ترین و مفصل‌ترین اثر گلستانه، این کتاب است. گلستانه، مدت مدیدی از عمر خود را صرف تدریس و شرح نهج البلاغة نموده است که حاصل آن، تالیف چهار اثر در باره نهج البلاغة است که حدائق الحقائق، مفصل‌ترین آن. او در این شرح، بسیاری از حوادث تاریخی و روایات مربوط به مطالب کتاب را نقل نموده و لغات را شرح کرده و بعضی مشکلات را در حواشی، توضیح داده است. سه جلد از این شرح، تالیف شده است.
۲.
بهجة الحدائق (شرح نهج البلاغة)، به عربی. این اثر، شرح کوتاه گلستانه برنهج البلاغة است. او این شرح را بعد از حدائق الحقائق، نگاشته است.
این شرح نیز تاکنون به چاپ نرسیده و هفت نسخه از آن، شناسایی گردیده است.
مرحوم علی اکبر غفاری، در حواشی جلد هفتاد و چهارم
بحار الانوار، از این شرح، استفاده نموده است. همچنین در برخی از نسخه چاپی نهج البلاغة، ترجمه لغات، از این شرح نقل شده است.
۳. شرح
الخطبة الشقشقیة. گویا بخشی ازحدائق الحقائق وی که شرح نهج البلاغة است.
۴. شرح
خطبه همام. شرح مفصلی است بر خطبه همام. مولف، این شرح را در ضمن کتابش
روضة العرفاء فی شرح الاسماء الحسنی، درج نموده است.
۵. منهج الیقین. کتاب حاضر، که بعد از این، درباره آن توضیح خواهیم داد.
۶. روضة العرفا و دوحة العلماء فی شرح الاسماء الحسنی، به عربی. این کتاب با عنوان کاشف الاسماء، با نام مؤلف دیگری به چاپ رسیده است. از این کتاب، تا کنون شش نسخه شناسایی شده است.
۷.
ترتیب مشیخه من لا یحضره الفقیه (رجال السید علاء الدین گلستانه). این اثر، در ۲۴ ورقه است و مؤلف در دایره‌هایی، اسانید و رجال ذکر شده در مشیخه کتاب
من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق را مرتب نموده است.
۸. کتابت مثنوی «وامق و عذرا». مرحوم سنگلاخ، در امتحان الفضلاء، بیان نموده که نسخه‌ای از مثنوی وامق و عذرا ی سروده عنصری را ملاحظه کرده که به خط سید علاء الدین گلستانه، تحریر شده بود.
۹. اربعون حدیثا. شرح و تفسیر چهل حدیث است که به چاپ رسیده و در نسخه چاپی، آن را اشتباها به آقا نجفی اصفهانی نسبت داده‌اند.
۱۰.
روضة الشهداء .
۱۱. فهرست «
شرائع الاسلام»، اثر
محقق حلی. وی، این کتاب را در
ربیع الثانی ۱۰۷۵ نوشته است. ۱۲. فهرست چهار کتاب
اهل سنت. فهرستی است که گلستانه بر کتاب جامع الاصول
ابن اثیر،
صحیح البخاری،
صحیح مسلم و بخشی از شرح نهج البلاغةی
ابن ابی الحدید، نگاشته است و نسخه آن در کتاب خانه
آیت‌الله گلپایگانی، به شماره ۲۴/ ۲۶/ ۵۱۴۴، در ۵۱ برگ، نگهداری می‌شود.
مرحوم گلستانه، فرزندان و بازماندگان بسیاری داشته است. افراد زیر، از جمله آنها هستند که از آنها در آثار برخی مؤلفان، یاد شده است:
۱.
سید محمدباقر، فرزند علاء الدین گلستانه.
۲.
میر کمال الدین محمد ، فرزند علاء الدین گلستانه.
علاء الدین گلستانه، علاوه بر تالیف کتاب، شاگردانی را تربیت نموده و عده‌ای
اجازه نقل روایت داده که عبارت‌اند از:
۱.
سید ربیع اردستانی.
۲.
محمد هاشم بن ابی طالب حسینی.
منهج الیقین (کتاب)
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
