سعید بن عمرو حرشی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سعیدبن عمروبن اَسْوَد، معروف به حَرَشی
از
سرداران مشهور اموی است.
سعید، به
قبیله بنی‌حریش‌بن کعب‌بن ربیعه منتسب است. بیشتر افراد این
قبیله در
بصره ساکن بودند و سپس در شهرهای دیگر پراکنده شدند.
تاریخ تولد حرشی معلوم نیست. او اهل
شام بود.
گفته شده است که سعید نخست بر در خانه‌ها
گدایی می‌کرد، سپس به
سقّایی پرداخت و بعد در زمره
سپاه اموی درآمد.
سعید حرشی در سال ۸۳، همراه
حجّاج‌بن یوسف ثقفی، در
جنگ دَیرالجَماجم بر
ضد عبدالرحمان‌بن اشعث شرکت کرد.
در سال ۱۰۱،
شورش شَوْذَبِ خارجی را سرکوب کرد.
حرشی در
جنگ عَقْر (سال ۱۰۲)
مَسْلَمة بن عبدالملک والی عراق را در
نبرد با
یزیدبن مهلّب و سرکوب وی یاری نمود.
وی افزون بر حضور و فرماندهی در جنگ ها حکومت و امارت نقاطی از نیز به عهده داشته است.
چون یزیدبن عبدالملک در سال ۱۰۳،
عمربن هُبَیرَه را والی عراق کرد،
ابن‌هبیره نیز حرشی را به
حکومت بصره گمارد.
در همین سال یزیدبن عبدالملک به ابن‌هبیره دستور داد که حرشی را به حکومت
خراسان منصوب کند.
سعید حرشی در ابتدای ورود به خراسان،
سپاه مسلمانان را ساماندهی کرده و در سال ۱۰۴ به جنگ با
سُغدیان رفت، زیرا آنان
ترکان را بر ضد مسلمانان یاری کرده بودند. حرشی شهر خجند را محاصره کرد. چون سغدیان ۱۵۰ اسیر مسلمان را کشتند، حرشی دستور داد سغدیان بی‌دفاع را قتل‌عام و
اموال آنان را تصاحب و زنان و کودکانشان را
اسیر کنند. تعداد کشته‌شدگان سغدی را سه تا هفت هزار نفر نوشته‌اند
حرشی
دژهای ناحیه سغد را گشود و
شهر کَش را بدون
جنگ فتح کرد.
وی، برخلاف اخلاق و قوانین جنگی اسلامی،
سُبُغری (
سبقری)، شاه
خُزار (ناحیه‌ای در
ماوراءالنهر، نزدیک
نَسَف) را که تسلیم حرشی شد و از وی امان‌نامه گرفت، در
مرو به دار آویخت.
در سال ۱۰۴، ابن‌هبیره او را از حکومت خراسان عزل کرد زیرا وی بعد از غلبه بر سغدیان، خبر
پیروزی خود را مستقیماً به یزیدبن عبدالملک نوشت و به ابن‌هبیره اعتنایی نکرد. به علاوه، حرشی برای ابن‌هبیره
احترام قائل نبود و به‌جای عنوان امیر، او را با کنیه‌اش،
ابوالمُثَنّی، یاد می‌کرد. ابن‌هبیره پس از عزل حرشی، وی را زندانی و شکنجه کرد و حتی تصمیم گرفت او را به قتل برساند، ولی بعد منصرف شد.
ابن اعثم نوشته است یزیدبن عبدالملک، حرشی را از امارت خراسان عزل کرد.
چون
خالدبن عبدالله قَسْری در ۱۰۵ والی خراسان شد، حرشی را از
زندان آزاد کرد و حرشی به
شام نزد هشام‌بن عبدالملک،
خلیفه وقت، رفت.
به نوشته
یعقوبی،
در سال ۱۰۷ هشام‌بن عبدالملک حرشی را به عنوان مقدمه سپاه
مسلمةبن عبدالملک به
نبرد با
خزرها فرستاد. و حرشی بعد از چندین بار پیروزی بر
خزرها، بدون
مشورت با مسلمه، سرِ پسر
پادشاه خزرها را برای هشام فرستاد. به همین دلیل، مسلمه بر او
خشم گرفت و او را
عزل و زندانی کرد، اما بعدا حرشی به دستور هشام آزاد و روانه
دمشق شد.
در سال ۱۱۲، هشام‌بن عبدالملک، سعید حرشی را که در شام اقامت داشت، والی
ارمنستان کرد و در رأس سپاهی به جنگ
خزرها فرستاد که بر
آذربایجان غلبه یافته و تا نزدیک
موصل پیش رفته بودند
حرشی به شهر
اَرْزَن رفت و سپس
شهر خِلاط و دیگر شهرها را یکی پس از دیگری گشود تا به
بَرْدَعه رسید. آنگاه شهر
وَرْثان را از محاصره
خزرها آزاد ساخت و سپس به دنبال
خزرها به سوی
اردبیل حرکت کرد.
خزرها آنجا را ترک کردند و حرشی در
باجَروان مستقر شد و در چند مرحله و با شیوه‌های مختلف آنها را شکست داد و اسرای
مسلمان را آزاد کرد. سخت‌ترین جنگ حرشی با
خزرها در سرزمین
بَرْزَند بود که به شکست آنان انجامید.
نبرد بعدی در کنار
رود بَیلَقان در
ارمینیه اتفاق افتاد که بار دیگر
خزرها شکست خوردند.
پس از پیروزی‌ها و
فتوحات سعید و برقراری آرامش نسبی در ناحیه آذربایجان،
هشام بن عبدالملک در سال ۱۱۳ (ه. ق) سعید را از
حکومت آنجا برداشته و به نزد خود فرا خواند و به جای وی برادرش مسلمه را به
امارت آنجا برگزید. وی از سعید خواست تا امور آنجا را به مسلمه واگذارد. مسلمه پس از رسیدن به آذربایجان به خاطر
حسادت به پیروزی‌های سعید بر وی
خشم گرفت و ضمن بدرفتاری و اهانت به وی، او را زندانی نمود.
اما هشام پس از وصول این خبر، مسلمه را به خاطر سوء رفتارش با سعید مورد بازخواست و توبیخ قرار داده و دستور آزادی سعید را صادر نمود. مسلمه نیز سعید را آزاد و مورد احترام و اکرام قرار داد و اقطاعات و صله‌های فراوانی به وی عطا نمود.
حرشی در ۱۱۳ از حکومت ارمنستان برکنار شد،
اما برخی فرزندانش در ارمنستان اقامت گزیدند.
هشام به حرشی
خلعت و
پاداش و به وی و خاندانش اِقطاع داد.
سعید پس از آن با معزول شدن مروان بن محمد از حکومت
شام توسط هشام به جای وی به امارت آنجا گماشته و مامور گسترش فتوحات در این ناحیه گردید. وی نیز پس از وصول به شام رفت و بیشتر وقتش را صرف فتوحات دراین ناحیه نمود تا این که بینایی خود را از دست داد. به همین سبب باز هم از حکومت آنجا برداشته شد و دوباره مروان بن محمد جای وی را گرفت.
سعید بن عمرو یکی از عوامل اصلی سرکوب
فتنه خوارج در زمان
بنی امیه بود، چنان که وقتی فتنه شؤذب خارجی اوج گرفت، مسلمه بن عبدالملک وی را مامور سرکوبی او کرد، سعید نیز موفق به قتل شؤذب و پراکندن خوارج شد.
گزارش‌هایی در دست است که حرشی در روزگار
عباسیان نیز عهده‌دار برخی مشاغل حکومتی و لشکری بوده و در ۱۸۹ هنوز می‌زیسته است،
اما به نظر می‌رسد گزارشهای دوره عباسیان راجع به سعید حرشیِ دیگری است، زیرا بعید است که وی تا این زمان در قید
حیات بوده باشد.
•
ابن‌اعثم کوفی، کتاب
الفتوح، چاپ علی شیری،
بیروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۱.
•
ابن‌عساکر،
تاریخ مدینه دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱.
•
ابن‌کلبی،
جمهرة النسب، ج۱، چاپ ناجی حسن، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۶.
•
خلیفةبن خیاط،
تاریخ خلیفةبن خیاط، چاپ مصطفی نجیب فوّاز و حکمت کشلی فوّاز، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
•
طبری،
تاریخ (بیروت).
•
عبدالحی‌بن ضحاک گردیزی،
تاریخ گردیزی، چاپ عبدالحی حبیبی،
تهران ۱۳۶۳ش.
•
مسعودی،
تنبیه.
•
عمربن محمد نسفی،
القند فی ذکر علماء سمرقند، چاپ یوسف الهادی، تهران ۱۳۷۸ش.
•
یعقوبی،
البلدان.
• یعقوبی،
تاریخ.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله حرشی، ص۶۰۲۱. سایت پژوهه، برگرفته از مقاله « سعید بن عمرو حرشی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۲/۱۸
