سر زمان حج
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زمان برگزاری حج
شوال،
ذی القعده و
ذی الحجه است که «اشهرحج» نامیده می‌شود. البته این ماه‌های
حج شروع می‌شود وگرنه عمده اعمال حج در دهه اول ذی الحجه _به ویژه روزهای نهم و دوازدهم_ انجام می‌شود.
دهه اول ماه ذی الجحه، که مهم‌ترین
ارکان حج در آن انجام می‌شود، چند ویژگی دارد:
دهه اول ذی الحجه وایام حج، در دل
ماه‌های حرام قرار گرفته است. چون ماه ذی القعده و ذی الحجه و
محرم، از ماه‌های حرام است و دهه ذی الحجه، چهارمین دهه ماه‌های حرام است.
حاجی با حضور در حرم الهی، در بستر زمان حرام و دارای حرمت ویژه نیز قرار میگیرد. در ماه‌های حرام آغاز به جنگ
حرام است و بر محرم نیز حمل سلاح و جدال تحریم شده است، و در
سرزمین امن الهی همه چیز- حتی طبیعت و محیط زیست- باید از آسیب و گزند رساندن محفوظ باشد.
این اوج
امنیت و تامین فکری و ایجاد فرصت و فراغت روحی، برای پرداختن به
عبادت و تامین اهداف حج است تا حاجیان از مسائل ابتدایی و نیازهای آغازین، فارغ شده و به موضوعات و نیازهای متعالی بپردازد.
زمان حج به صورتی است که سه ماه حرام، به صورت متوالی در آن قرار دارد، این توالی، شرایط را برای حضور حج گزاران از سرزمین‌های مختلف فراهم می‌آورد؛ چرا که آغاز به جنگ در این ماه‌ها حرام است و این چند ماه آتش بس، فرصتی است تا
مسلمانان به بازسازی معنوی و تقویت بنیه‌های فکری و اجتماعی خود بپردازند و حج بهترین فرصت برای تحقیق این بازسازی معنوی و کسب آمادگی بیشتر است.
تاکید
قرآن بر اهمیت ماه‌های حرام گویای این مطلب است: «یسئلونک عن الشهر الحرام قتال فیه قل قتال فیه کبیر و صد عن سبیل الله و کفر به و المسجد الحرام؛
از تو درباره ماه حرام می‌پرسند بگو جنگ در آن گناه بزرگ و بستن راه خدا و کفر به او و
مسجد الحرام است».
و باز فرموده است: «یا ایها الذین آمنوا لا تحلوا شعائر الله و لا الشهر الحرام و لا الهدی و لا القلائد و لا آمین البیت الحرام یبتغون فضلا من ربهم و رضوانا؛
شعائر الهی را محترم بشمارید، هم چنین ماه‌های حرام و قربانی با نشان و بی نشان و آنان که قصد خانه کرده‌اند را حرمت شکنی نکنید …». در آیه دیگر همان گونه که کعبه را موجب برپایی مردم اعلام کرده؛ ماه‌های حرام و قربانی با نشان و بی نشان را نیز موجب برپایی مردم دانسته است:
«جعل الله الکعبة البیت الحرام قیاما للناس و الشهر الحرام و الهدی و القلائد؛
خداوند کعبه را موجب برپایی و استواری کار مردم قرار داده و نیز ماه‌های حرام و
قربانی حج را».
این آیه هم نقش مکان حج و هم ویژگی زمانی حج را نشان می‌دهد؛ یعنی،
کعبه (جایگاه مکان حج) و ماه‌های حرام (زمان حج) در این آیه مطرح شده است.
ویژگی دیگر زمان حج، قرار گرفتن آن در دهه اول ماه ذی الحجه است که رتبه خاصی در بین دهه‌های دیگردارد. این دهه مشتمل بر دو عید بزرگ از اعیاد اسلامی است:
عید عرفه و
عید فطر. هرچند از عرفه با عنوان «عید» یاد نمی‌شود؛ ولی به گفته برخی از حدثان مانند
شیخ عباسی قمی (رحمة‌الله‌علیه) در حقیقت عرفه از اعیاد است.
به گفته مفسران از وجوه محتمل در مصداق ولیال عشر دهه اول ذی الحجه است.
بنابر گفته آنها محتمل است مراد از «شفع» در والشفع و الوتر روز عید قربان و مقصود از «وتر» روز عرفه باشد.
جابر از
رسول خدا روایت کرده است: «مقصود از عشر روز عید قربان (که آخرین روز از دهه اول ذی الحجه است) و «وتر»
روز عرفه و «شفع» روز
عید قربان است».
بنابراین ده روز نخست ماه ذی الحجه، از ویژگی خاصی برخوردار است.
در
سال شماری اسلامی، ماه ذی الحجه آخرین ماه از سال است. قرار گرفتن حج در پایان سال قمری، نکته‌ای دیگراست که هر ساله نمایندگان
جامعه در
مکه گرد می‌آیند تا وضعیت سال گذشته مسلمانان را بررسی و برای سال آینده برنامه ریزی کنند. از
امام هشتم چنین نقل شده است:
«انما جعل وقتها عشر ذی الحجة و لم یقدم و لم یؤخر لانه لما احب الله عزّوجلّ ان یعبد بهذه العبادة وضع البیت و المواضع فی ایام التشریق و کان اول ما حجت الیه الملائکة و طافت به فی هذا الوقت فجعله سنة و وقتا الی یوم القیامة فاما النبیون آدم و نوح و ابراهیم و موسی و عیسی و محمد صو غیرهم من الانبیاء انما حجوا فی هذا الوقت فجعلت سنة فی اولادهم الی یوم الدین»؛
«
خداوند زمان حج را دهه ذی الحجه قرار داد، بدان جهت که دوست داشت در این زمان عبادت شود. از این رو کعبه و مواضع دیگر را در ایام تشریق قرار داد و اولین حج خانه را
ملائکه در این زمان به جا آوردند و پیامبران الهی،
حضرت آدم،
نوح،
ابراهیم،
موسی،
عیسی، و
محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز در این زمان حج گزاردند و خداوند آن را سنتی در فرزندان آنان تا
قیامت قرار داد».
ماه‌های حج،
شوال و
ذی القعده و تمام
ذی الحجّه بنابر قول اصح می‌باشد.
در
حج تمتع چند چیز شرط است: ... دوم آنها: این است که مجموع عمره و حجش در
ماه‌های حج باشد، بنابراین اگر تمام عمره‌اش را یا قسمتی از آن را در غیر ماه‌های حج به جا آورد جایز نیست که به آن تمتع نماید (نمی‌تواند آن را عمره تمتع حساب کند).
پس اگر کسی در شوال یا ذی القعده عمره تمتع به‌جا آورد و در موقع حج، حج تمتع به‌جا آورد صحیح است، و اگر قبل از شوال بخواهد
عمره تمتع به‌جا آورد صحیح نیست اگرچه بعض اعمال عمره قبل از شوال واقع شود و بقیه در شوال یا سایر ماه‌های حج.
احرام قبل از میقات‌ها جایز نیست و منعقد نمی‌شود و عبور از آنها با حالت احرام کفایت نمی‌کند، بلکه باید در
میقات، احرام را انشاء (با نیّت ایجاد) نماید و از این مطلب، دو مورد استثنا می‌شود: اوّلی از آنها: وقتی است که محرم شدن قبل از میقات را نذر کرده باشد، زیرا این
نذر جایز و صحیح است و عمل به آن واجب است و تجدید کردن احرام در میقات واجب نیست و لازم نیست که از آن عبور کند... البته اگر برای
حج یا عمره تمتع باشد شرط است که در ماه‌های حج باشد.
در حصول استطاعت فرقی نیست بین این که در شهر حج؛ یعنی شوال و ذیقعده و ذیحجه، مال پیدا کند یا قبل از آن، بنابراین اگر استطاعت مالی پیدا شود و استطاعت بدنی و سایر شرایط موجود باشد نمی‌تواند خود را از استطاعت خارج کند، حتی در اوایل سال و قبل از ماه‌های حج.
کسی که به احرام عمره مفرده وارد
مکه شد اگر احرامش در ماه‌های حج بوده جایز است که آن را عمره تمتع قرار دهد و دنبال آن حج تمتع به‌جا آورد و در این صورت هَدی بر او واجب می‌شود.
انجام عمره مفرده در ماه‌های حج پیش از عمره تمتع جایز است یا خیر؟ و در این مساله فرقی بین صَرُوره و غیر صروره هست یا نه؟
ج- مانع ندارد، و فرق نمی‌کند
مساله ۶- کسی که در غیر ماه‌های حج به مکه رفته و عمره مفرده به‌جا آورده و در مکه مانده تا ماه‌های حج، برای احرام عمره تمتع باید به یکی از مواقیت پنجگانه معروفه برود و نمی‌تواند از تنعیم مُحرم شود.
•
معاونت امور روحانیون، پیش درآمدی بر فرهنگ نامه اسرار و معارف حج، ج۱، ص۱۰۳، برگرفته از مقاله «سر زمان حج». •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
