• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سرعت و بطی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


سرعت و بطی از جمله مفاهیمی است که به حرکت تعلق می‌گیرند و وصف و حالت حرکتند.


معانی زیادی برای سرعت ذکر شده است که عبارتند از:
ا) جریان، سیلان و گذرایی. این مفهوم از ویژگی‌های همه حرکات به شمار می‌رود.
ب) مفهومی که از نسبت مسافت حرکت به زمان به دست می‌آید. مثل اینکه گفته می‌شود؛ اتومبیل با سرعت هشتاد کیلومتر در ساعت حرکت می‌کند.
ج) تند شدن حرکت یا همان شتاب؛ طبق این معنا، حرکت بر سه نوع می‌باشد که عبارتند از: حرکت تند شوند، کند شونده و یکنواخت.
د) طی مسافت زیاد در زمان کم که سرعت خوانده می‌شود و بطی که عبارتست از طی مسافت کم در زمان زیاد و محل بحث در فلسفه همین معنای اخیر است.
[۱] ترجمه و شرح نهایه الحکمه، شیروانی، علی، ج۲، ص۳۴۷، قم، نشر بوستان کتاب، ۱۳۸۶ش، چ هفتم.


این دو مفهوم از اموری هستند که هیج حرکتی از آنها منفک نیست.
[۲] الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ملاصدرای شیرازی، محمد صدر، ج۳، ص۲۸۳، قم، نشر مسطفوی، ۱۳۷۸ش، چ سوم.
اینها از مفاهیم اضافی هستند که از مقایسه حرکات با یکدیگر به دست می‌آید. بدین صورت که در یک مسافت که دو حرکت سریع و کند داشته باشیم، اگر مسافت هر دو حرکت یکسان باشد، زمانی که هر یک از حرکتهای مذکور طی نموده‌اند با یکدیگر متفاوت است و زمان حرکت سریع کمتر خواهد بود و اگر زمانی که هر دو طی نموده‌اند یکسان باشد، حتما مسافت آنها با یکدیگر متفاوت خواهد بود.
[۳] شرح اشارات و تنبیهات شیخ الرئیس، طوسی، خواجه نصیر الدین، ج۲، ص۲۰۹، بی جا، نشر کتاب، ۱۴۰۳ق، چ دوم.
دلیل اینکه این دو مفهوم از اوصاف اضافی هستند این است که تا حرکتی را با حرکت دیگری مقایسه نکنیم، این اوصاف به دست نخواهد آمد
[۴] شرح شیروانی بر نهایه الحکمه، علی شیروانی، ج۲، ص۳۴۹.
و حقیقت امر این است که صفت ثابت و وقعی حرکت، همان سرعت است و لاغیر. سرعت نیز همان حالت مرور و گذرایی است که در هر حرکتی و جود دارد. اما چون این حالت گذرایی در حرکات گوناگون هست، برخی از مصادیق آن، با برخی دیگر مقایسه می‌شود و از اینجا مفهوم سرعت و بطی نسبی به دست می‌آید. پس سریع، مفهومی است مساوق با حرکت؛ با آنکه حرکت به سریع و بطیئ تقسم می‌شود مانند وحدت که از طرفی مساوق با و جود است و از طرف دیگر موجود به واحد وکثیر تقسیم می‌شود.
[۵] تعلیقه علامه طباطبایی بر اسفار، ج۳، ص۱۹۸.
[۶] شرح شیروانی بر نهایه، علی شیروانی، ج۲، ص۳۵۱.



در مقابل این نظر، ملاصدرا با نفی تقابل تضایف و تناقض به این نتیجه می‌رسد که رابطه این دو، از نوع تضاد است. وی می‌نویسد:
تقابل میان این دو، تضایف نیست؛ زیرا متضایفان، در وجود ذهنی و حارجی، با یکدیگر ملازم هستند و از هم جدا نمی‌شوند در حالی که سرعت و بطی، نه در وجود ذهنی و نه در وجود خارجی ملازم با هم نیستند و بدون هم نیز می‌توانند موجود شوند. از نوع تناقض هم نیست؛ زیرا حرکت سریع و بطئ اگر زمانشان مساوی باشد، مسافت حرکت یکی بیشتر خواهد بود و اگر در مسافت یکسان باشند، زمان حرکت یکی کمتر خواهد بود. پس یکی از نظر مسافت نقصان دارد و یکی از نظر زمان و نمی‌توان یکی را بخصوصه عدمی قرار داد و دیگری را وجودی.
[۷] الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ملاصدرای شیرازی، ج۳، ص۱۹۸.    

ایراد این کلام این است که حکما در تضاد شرط کرده‌اند که میان دو طرف نهایت اختلاف باشد ولی این شرط در سرعت و بطی محقق نیست؛ زیرا هر حرکت سریعی که فرض شود سریعتر از آن نیز متصور است و همینطور هر حرکت آرام و کند که باشد از آن کندتر هم متصور است.


در مورد علت پیدایش کندی در حرکت دو نظر وجود دارد. حکما معتقدند که سبب کندی حرکت، وجود موانع خارجی و داخلی است.
[۸] کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، علامه حلی، جمال الدین حسن، ص۲۷، تصحیح ایت الله حسن زاده آملی، فم، نشراسلامی، ۱۴۰۷ق.
در مقابل متکلمین معتقدند که این امر در اثر قرار گرفتن سکون در لابه لای حرکت است در حالی که حرکت به عنوان یک جریان متصل و پیوسته، انقسام آن به صورت بالقوه است و اگر سکون در لابه لای حرکت وجود داشته باشد حرکت به صورت بالفعل تقسیم خواهند شد و دارای اجزای بالفعل خواهد شد.
[۹] شرح شیروانی بر نهایه الحکمه، علی شیروانی، ج۲، ص۳۴۹.


۱. ↑ ترجمه و شرح نهایه الحکمه، شیروانی، علی، ج۲، ص۳۴۷، قم، نشر بوستان کتاب، ۱۳۸۶ش، چ هفتم.
۲. ↑ الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ملاصدرای شیرازی، محمد صدر، ج۳، ص۲۸۳، قم، نشر مسطفوی، ۱۳۷۸ش، چ سوم.
۳. ↑ شرح اشارات و تنبیهات شیخ الرئیس، طوسی، خواجه نصیر الدین، ج۲، ص۲۰۹، بی جا، نشر کتاب، ۱۴۰۳ق، چ دوم.
۴. ↑ شرح شیروانی بر نهایه الحکمه، علی شیروانی، ج۲، ص۳۴۹.
۵. ↑ تعلیقه علامه طباطبایی بر اسفار، ج۳، ص۱۹۸.
۶. ↑ شرح شیروانی بر نهایه، علی شیروانی، ج۲، ص۳۵۱.
۷. ↑ الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ملاصدرای شیرازی، ج۳، ص۱۹۸.    
۸. ↑ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، علامه حلی، جمال الدین حسن، ص۲۷، تصحیح ایت الله حسن زاده آملی، فم، نشراسلامی، ۱۴۰۷ق.
۹. ↑ شرح شیروانی بر نهایه الحکمه، علی شیروانی، ج۲، ص۳۴۹.


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «سرعت و بطی».    




جعبه ابزار