زینت السادات همایونی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زینت السادات همایونی(
متولد ۱۲۹۶ ش) مشهور به بانو همایونی از نزدیک‌ترین شاگردان
بانو امین اصفهانی است.
همایونی نخستین زنی است که در دانشکده وعظ و تبلیغ تهران (دانشکده الهیات کنونی) تهران به فراگیری علوم دینی پرداخت. هرچند به همین دلیل این تحصیل نیمه تمام ماند. بانو همایونی مکتب فاطمه(س) را به منظور ایجاد محیطی اختصاصی برای تحصیل زنان در علوم دینی پایه گذاری کرد. زینت السادات همایونی در سال ۱۳۸۸ ش به عنوان چهره ماندگار
جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد. همچنین در سال ۱۳۹۰ در همایش امینه امین که در اصفهان برگزار شد، از مقام او تجلیل شد.
آیت الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، در پیامی که برای این همایش ابلاغ کرده بود، بانو همایونی را از مفاخر جامعۀ زنان
ایران اسلامی خواند. از بانو همایونی آثاری در زمینه علوم اسلامی و معارف
اهل بیت منتشر شده است.
ازینت لسادات علویه همایونی، متخلص به علویه همایونی و مشهور به بانو همایونی، در سال ۱۲۹۶ هجری شمسی در
اصفهان متولد شد. پدرش سید رحیم همایونی و مادرش سلطان‌آغا همایونی بود. سلطان‌آغا مادرخواندۀ همسرِ
بانو امین بود که پس از فوت سید محمدتقی امین با سید رحیم ازدواج کرد. زینت السادات دومین فرزند او بود. بانو همایونی با محمد فیض –پدر دکتر جواد فیض که در
ایران به طبابت اطفال شهره است-
ازدواج کرد. شخصیت‌هایی همچون
رحیم ارباب،
حسینعلی صدیقین و عطاءالله امامی از دوستان محمد فیض بودند و به خانۀ او رفت و آمد داشتند.
بانو امین و سلطان‌آغا از دوستان نزدیک یکدیگر بودند، به همین جهت زینت‌السادات از شاگردان ویژۀ بانو امین شد. او اولین شاگرد بانو امین بود و پنجاه سال شاگردی بانو امین را کرد. تدریس هر روز بعد از
ظهر در منزل بانو امین بود. منابع درسی ابتدا
قرآن بود و به مرور به
دعای کمیل و بعد
جامع المقدمات و صرف و نحو و تصریف و شرح
حادی عشر رسید. بعد از آن هم بانو همایونی نزد بانو امین
اسرارالحکم سبزواری را خواند.
گفته شده است که ارتباط بانو امین و بانو همایونی به گونه ای بود که بانو همایونی حتی یک روز را هم نمی‌توانست بی درس و ملاقات استاد بگذراند و هنگام وفات بانو امین، تنها کسی که بر بالین او حاضر بود بانو همایونی بوده است.
زینت السادات همایونی تحصیلات ابتدایی را در منزل نزد مادر آغاز کرد و ضمن تحصیل خانگی، هنرهای زنانۀ متداول در زمان خود را نیز فرا‌گرفت. در سال ۱۳۱۳ به شاگردی
بانو امین پرداخت. او به جز تحصیل نزد بانو امین، ادبیات عرب و
منطق را نزد حیدر علی محقق خواند. مدتی نیز نزد صدر کوپایی منطق و
شرح منظومه ملاهادی سبزواری و کتاب مغنی و معالم و
شرح لمعه خواند. او مدتی نیز نزد آیت‌الله نورالدین اشنی (قودجانی)
اسفار اربعه ملاصدرا را خواند.
در سال ۱۳۴۳ ه.ش که همسر بانو همایونی فوت کرد، او به اصرار برادرش در امتحان طلاب در
مدرسۀ سپهسالار شرکت کرد. گفته شده است در آن زمان جز بانو امین زن دیگری در حوزۀ علوم دینی وجود نداشت و تا آن روز هیچ زنی در آزمون مدرسه سپهسالار شرکت نکرده بود. امتحان در دو رشتۀ منقول و معقول برگزار می‌شد. از ۳۷۰ نفری که داوطلب شرکت در امتحان بودند، تنها پنج نفر در رشتۀ معقول ثبت‌نام کرده بودند. پاسخگویی به سوالات امتحان برای زینت السادات همایونی دشوار نبود. چون بیش از آنچه مورد انتظار بود آموخته بود.
او با وجود قبولی در این امتحان، در دانشکده وعظ و تبلیغ تهران (دانشکده الهیات کنونی) نیز ثبت‌نام کرد و در امتحان ورودی آن جا نیز پذیرفته شد. تا دو سال او تنها زنی بود که در میان طلاب مرد در کلاس‌ها شرکت می‌کرد. با این حال تحصیل او در دانشکده وعظ و تبایغ نا تمام ماند.این به آن دلیل بود که تا آن زمان دانشکده هیچ زنی را پذیرش نکرده بود و بعد از پذیرش زینت السادات همایونی دیگر زنان نیز به دانشکده مراجعت کرده و خواستار تحصیل در آنجا بودند. در این میان نامه‌ای از مسئولین دانشگاه به دست زینت السادات همایونی رسید با این پیشنهاد که مابقی دوران تحصیل خود را در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه اصفهان بگذارند. او هم که در تحصیل به دنبال مدرک نبود، از ادامۀ تحصیل در دانشگاه انصراف داد.
ایدۀ تاسیس مدرسه‌ای برای بانوان که در آن علوم دینی تدریس شود (یعنی همان حوزه علمیه بانوان) بعد از تجربۀ تحصیل در تهران به ذهن بانو همایونی رسید. او این ایده را با استادش
بانو امین در میان گذاشت. ایدۀ تاسیس مدرسۀ علوم دینی بانوان با ایدۀ تاسیس دبیرستانی دخترانه که معلم مرد نداشته باشد، به هم پیوند خورد. بانو امین با ورقۀ
اجتهاد خود برای هر دو مدرسه مجوز گرفت. مجوز مدرسۀ دینی بانوان با عنوان جواز تاسیس کلاس
قرآن و
رساله صادر شد. این نام به این دلیل بود که تا پیش از این مدرسه‌ای با این ماهیت سابقه نداشت.
دستور خرید خانه ای به عنوان محل مدرسه از جانب بانو امین صادر شد و امورات مربوط به آن به وکیل بانو امین، میرزا علی خان تابش و عروس بانو امین، فروغ‌السادات سپرده شد. این گونه دبیرستان دخترانۀ امین و
مکتب فاطمه(س) در سال تحصیلی ۴۵-۱۳۴۴ تاسیس شدند. پس از آن بانو امین کلیۀ امور مربوط به مکتب را به بانو همایونی واگذار کرد. او نیز با الهام از برنامۀ درسی
دانشکده الهیات دانشگاه تهران، برای مکتب فاطمه برنامۀ درسی نوشت. اساتید آن هم از میان شاگردان بانو امین انتخاب شدند و کار اولین حوزۀ علیمۀ بانوان با عنوان مکتب فاطمه با ۶۰ نفر بانویی که شوق آموختن علوم دینی داشتند، آغاز شد.
مطالب درسی مکتب در زمینۀ ادبیات عرب عبارت بودند از صرف و نحو و قرآن و دیگر مقدمات عربی؛ و در زمینۀ فارسی، املا و انشا، قرائت و دستور زبان فارسی؛ به ضمیمۀ زبان انگلیسی و
تفسیر و اصول عقاید که خود بانو همایونی تدریس می‌کرد. بانو امین هم در مکتب تفسیر قرآن می‌گفتند.
به مرور ایدۀ تاسیس مدرسۀ دینی بانوان به دیگر شهرها هم رفت. خانم سالک، یکی از شاگردان مکتب فاطمه، در
نجف‌آباد مکتب الزاهرا را تاسیس کرد. زهرا
مظاهری، دختر حاج شیخ
مرتضی مظاهری نجفی، از دیگر شاگردان مکتب فاطمه که بعد از ازدواج به
قم مهاجرت کرده بود، در سال تحصیلی ۵۰-۱۳۴۹ به تشویق
مراجع قم، کلاس‌هایی برای بانوان دایر کرد که ثمرۀ آن تاسیس
مکتب توحید بود که در سال ۱۳۵۴ توسط آیت‌الله
علی قدوسی و برنامه‌ریزی خود ایشان، ایجاد شد. بعدها در سال ۱۳۶۵ به فرمان
امام خمینی مکاتب کوچک و پراکنده گرد هم آمدند و
جامعة‌الزهرا تاسیس شد که مدتی هم بانو همایونی به عنوان استاد مدعو در آنجا تدریس می‌کرد.
بانو همایونی به جز مدیریت و تدریس در مکتب فاطمه، مسئولیت مدیریت دبستان نرجس -مدرسه‌ای ملی و دینی که آقای فیروزیان تاسیس کرده بود- را هم بر عهده داشت. صاحب امتیاز و مدیرمسئول مدرسۀ گلستانیان نیز بود که خیلی زود از این سمت استعفا داد و ترجیح داد به کار ترجمه و تالیف بپردازد.
همایونی مدتی نیز برای تدریس به قم رفت و آمد داشت. او در سال تحصیلی ۶۸-۱۳۶۷هر هفته، چهارشنبه‌ها برای تدریس به جامعة‌الزهرا می‌رفت و جمعه‌ها به اصفهان برمی‌گشت. ولی این دوره هم به دلیل کثرت اشتغالات و سختی‌های سفر تعطیل شد. در سال ۱۳۶۸ بعد از فوت بانو امین در نامه‌ای خطاب به رئیس جمهور وقت
آیت‌الله خامنه‌ای، تقاضای برگزاری کنگرۀ بزرگداشت بانو امین را مطرح کرد. اولین دورۀ این کنگره در سال ۱۳۷۱ در اصفهان و دومین دورۀ آن در سال ۱۳۷۲ در
قم برگزار شد.
همایونی در سال ۱۳۷۱ مکتب فاطمه را وقف کرد واز آن به بعد خانه‌نشینی اختیار کرده و به ترجمه و تالیف کتب پرداخت.
زینت السادات همایونی در سال ۱۳۸۸ به عنوان چهره ماندگار جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد. همچنین در سال ۱۳۹۰ در همایش امینه امین که در اصفهان برگزار شد، از مقام او تجلیل شد.
آیت الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، در پیامی که برای این همایش ابلاغ کرده بود، بانو همایونی را از مفاخر جامعۀ زنان
ایران اسلامی خواند. در این پیام آمده است:
::::سرکار حاجیه خانم همایونی جزو مفاخر جامعه‌ی زنان ایران اسلامی است. حضور تحصیلکردگان معارف دینی و قرآنی در حد ایشان نشان‌دهنده‌ی آمادگی و استعداد زن ایرانی برای پیمودن مدارج عالیه علم و معرفت دینی است.
::::بانوی بزرگوار استاد ایشان مرحومه سرکار حاجیه خانم امین در عصر خود آیتی از استعداد و استقامت و ظرفیت‌های بالای ذهنی زنان تحصیلکرده دینی ما بوده است. رحمت خداوند بر ایشان باد. اکنون نیز ادامه‌ی کار آن بانوی بزرگوار بوسیله سرکار حاجیه خانم همایونی مایه‌ی خرسندی است و امید است با حضور ایشان به نحو شایسته و کامل در گسترش معارف اسلامی میان بانوان استفاده شود.
بانو همایونی در تاریخ ۱۳۵۵ ه.ش از جانب
بانو امین اجازۀ روایت دریافت کرد. متن اجازه بانو امین چنین است:
«و امابعد، سیدۀ جلیله، عاملۀ فاضله، زینت‌السادات همایونی، فرزند مرحوم سید رحیم، از حقیر اجازه خواست. پس در اجازه دادن به او از
خدا استخاره کردم و به او اجازه دادم که از طریق من، از مشایخ بزرگوارم به روش‌های مخصوصی که در محل خودش روشن و ثبت شده است، تمام روایاتی را که برای من صحیح می‌باشد، نقل روایت کند، از کتب
تفسیر،
ادعیه،
حدیث و
فقه و غیر اینها از مصنفات
شیعه و روایات
اهل سنت.»
از زینت السادادت همایونی آثار زیر منتشر شده است:
•ترجمۀ
اربعین‌الهاشمیه اثر
بانو امین•زن
مظهر خلاقیت‌الله •ترجمۀ بخشی از اسرار‌الآیات
ملاصدرا•عشق ذوی القربی؛ دربارۀ
حضرت زهرا(س)•نسیم ولایت؛ دربارۀ
حضرت علی(ع)•زندگانی بانوی ایرانی؛ دربارۀ بانو امین
•سفرنامه؛ خودزندگی‌نامه نوشت
•طیبی، ناهید، زندگانی بانوی ایرانی، انتشارات گلبهار، اصفهان، ۱۳۸۰
•علویه همایونی، زینت‌السادات، سفرنامه، انتشارات گلبهار، اصفهان، ۱۳۸۷
