زَیْدٌ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زَیْدٌ:(فَلَمَّا قَضى زَيْدٌ مِنْها) «زَیْدٌ» منظور از زَيد در آيه
زید بن حارثه پسر خوانده
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است.
آیه درباره زيد پسر خوانده پيامبر بود، و مطابق يک
سنت جاهلى پسر خوانده، تمام احكام پسر را داشت، از جمله اين‌كه
ازدواج با
همسر مطلقه
پسر خوانده را
حرام مى‌پنداشتند.
ديگر اين‌كه پيامبر چگونه حاضر مى‌شود با همسر مطلقه برده آزاد شده‌اى ازدواج كند و اين شان و مقام او است. از بعضى از روايات اسلامى به
دست مى‌آيد كه پيامبر به هر حال اين تصميم را به فرمان خدا گرفته بود، و در قسمت بعد آيه نيز قرينه‌اى بر اين معنى وجود دارد.
به موردی از کاربرد «زَیْدٌ» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ إِذْ تَقولُ لِلَّذي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَ اتَّقِ اللَّهَ وَ تُخْفي في نَفْسِكَ ما اللَّهُ مُبْديهِ وَ تَخْشَى النّاسَ وَ اللَّهُ أَحَقُّ أَن تَخْشاهُ فَلَمّا قَضى زَيْدٌ مِنْها وَطَراً زَوَّجْناكَها لِكَيْ لا يَكُونَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ حَرَجٌ فِي أَزْواجِ أَدْعِيائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولًا) «به خاطر بياور زمانى را كه به آن كس كه
خداوند به او نعمت داده بود و تو نيز به او نعمت داده بودى به فرزند خوانده‌ات «
زید» مى‌گفتى: «همسرت را براى خود نگاه‌دار و از خدا بپرهيز.» و در
دل خود چيزى را پنهان مى‌داشتى كه خداوند آن را آشكار مى‌كند؛ و از مردم مى‌ترسيدى در حالى كه خداوند سزاوارتر است كه از او بترسى. هنگامى كه زيد نيازش را از آن
زن به سر آورد و از او جدا شد)، ما او را به همسرى تو درآورديم تا مشكلى براى مؤمنان در ازدواج با همسران پسرخوانده‌هايشان- هنگامى كه از آن‌ها بى‌نياز شدند و آن‌ها را
طلاق دادند- نباشد؛ و فرمان خدا انجام شدنى است و
سنّت غلط تحريم اين زنان بايد شكسته شود.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند: اين كسى كه خدا و
رسول او به وى انعام كرده‌اند، زيد بن حارثه است، كه قبلا برده رسول خدا (صلى‌الله‌عليه‌وآله) بود، سپس آن جناب آزادش كرد و او را فرزند خود گرفت، و اين يک انعامى بود كه رسول خدا (صلى‌الله‌عليه‌وآله) به وى كرد، انعام ديگرش اين بود كه دختر عمه خود-
زینب دختر جحش- را همسر او كرد، حالا آمده نزد رسول خدا (صلى‌الله‌عليه‌وآله) مشورت مى‌كند، كه اگر صلاح بدانيد من او را طلاق دهم، رسول خدا (صلى‌الله‌عليه‌وآله) او را از اين كار نهى مى‌كند، ولى سرانجام زيد همسرش را طلاق داد، و رسول خدا (صلى‌الله‌عليه‌وآله) با او ازدواج كرد، و اين آيه در بيان اين قصه نازل شد.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «زید»، ج۲، ص ۲۷۹.
