روش شناسی تفاسیر موضوعی قرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
روش شناسی
تفاسیر موضوعی قرآن ، نوشته سید هدایت الله جلیلی است.
این اثر نوشته سید هدایت الله جلیلی است که در آن به روش شناسی تفاسیر موضوعی
قرآن کریم پرداخته و تفسیر موضوعی را چنانکه «هست» نه آنچنانکه «باید» و به دیگر عبارت در مقام «
تحقق» نه «
تعریف» مورد بررسی قرار داده و جنبه‌های روشی، ارکان
معرفتی و مبانی تئوریک و نظری آن را کاویده است. همه تفاسیر موضوعی در این اثر به یک چشم نگریسته شده‌اند از آن نظر که تفسیر موضوعی‌اند نه از آن جهت که حاوی نتایج حق یا باطل‌اند. در این مقام، حق و باطل، مفسرانه، همنشین و هم ارزند و از حق و باطل رای مفسرانه‌ای سخن نمی‌رود. هم خطاها و هم صواب‌ها عین تفسیرند.
در مقدمه کتاب به شبهات و تردیدهایی که درباره تفسیر موضوعی در اذهان وجود دارد، پرداخته شده و در نخستین فصل کتاب خاستگاه اجتماعی- فرهنگی تفسیر موضوعی مورد بحث واقع شده است. در فصل دوم پیشینه تاریخی
تفسیر موضوعی ، در فصل سوم جایگاه تفسیر موضوعی در طبقه بندی تفاسیر و ملاک و مناط تقسیم تفسیر به موضوعی و ترتیبی بررسی شده است.
انواع روش‌ها در تفسیر موضوعی قرآن، تبیین نسبت تفسیر موضوعی با
تفسیر ترتیبی و عدم امکان جایگزینی تفسیر موضوعی به جای تفسیر ترتیبی و تغذیه تفسیر موضوعی از تفسیر ترتیبی، ضرورت پرداختن به تفسیر موضوعی، ادله نقلی و کلامی معارض با تفسیر موضوعی، حیطه و دامنه موضوعات در تفسیر موضوعی، توصیف ده نمونه از تفاسیر موضوعی، تبیین نمونه‌های دهگانه مذکور در سه گام: نخست بر اساس همان نمونه‌های دهگانه و با اتکا به اوصاف همگون و خصائص مشترک آنها،
تعریفی ارائه می‌گردد. در گام دوم ارکان
معرفتی تفسیر موضوعی؛ یعنی
کتاب و
سنت به عنوان رکن درونی و معلومات و پیش فرضهای مقبول مفسر به عنوان رکن بیرونی تفسیر موضوعی، و نحوه داد و ستد و نسبتی که بین این دو رکن برقرار است مورد ملاحظه قرار می‌گیرد. و در گام آخر مبانی تئوریک تفسیر موضوعی مورد بحث و کاوش قرار خواهد گرفت.
در پایان، در مرحله توصیه، «باید» های منطقی روش شناختی را که برخاسته از «است» های
حقیقی و لوازم و نتایج آن محسوب می‌شود، برشمرده می‌شوند و مفسرین تفسیر موضوعی را به تامل در دقایق آن فرا می‌خواند.
کتاب مشتمل بر بخشی با نام دورنمای بحث است که در آن به محتوای اثر اشاره‌ای کوتاه شده است. در مدخل کتاب طی ۹ فصل به بررسی بستر تاریخی تفسیر موضوعی،
تاریخ تفسیر موضوعی ، جایگاه تفسیر موضوعی در
طبقه بندی تفاسیر ، تفسیر موضوعی به روش یا روش‌ها، تفسیر موضوعی؛
گام دوم، تفسیر موضوعی؛ ضرورتی آشکار، وزن ادله معارض تفسیر موضوعی در میزان نقد، حیطه موضوعات در تفسیر موضوعی و دو گام در تحدید تفسیر موضوعی، پرداخته شده است.
مراحل اساسی
تحقیق عنوان بخش دوم کتاب است که طی سه مرحله: توصیف، تبیین و توصیه مطرح شده است. در مرحله توصیف نمونه‌های دهگانه، تفاسیر موضوعی نظیر: کتاب
خاتمیت ، من هدی القرآن، المدرسة القرآنیة، تفسیر موضوعی
قرآن مجید ،
فطرت و غیره مورد بررسی واقع شده است. در مرحله تبیین طی سه گام به
تعریف تفسیر موضوعی و مقدمات آن، ارکان تفسیر موضوعی و مبانی تئوریک تفسیر موضوعی پرداخته شده و در مرحله سوم که مرحله توصیه است عناوین پنج گانه ذیل مطرح گشته است: انباشتن ذهن، تصحیح و تنقیح مبانی و اندیشه‌های بیرونی، درکی پاسخ گو به پرسش‌های نظری عصر، درکی پاسخ گو به مشکلات عملی عصر و مطالعه تاریخی پدیده تفسیر. و در پایان کتابنامه کتاب آمده است.
ویژگی این کتاب نگاه پسینی آن به تفاسیر موضوعی قرآن کریم است. در این نگاه که نگاهی است از بیرون و نه از درون، همه تفاسیر موضوعی به یک چشم نگریسته می‌شوند و درباره
حق یا
باطل بودن هیچ یک از آنها داوری صورت نمی‌گیرد.
این کتاب به قلم سید هدایت جلیلی نگاشته شده و در قطع رقعی با جلد شومیز در ۲۵۸ صفحه از سوی انتشارات کویر برای اولین بار در سال ۱۳۷۲ شمسی به چاپ رسیده است.
نرم افزار مشکاة الانوار، مرکز
تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
