رهبران بنی اسرائیل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
موسی علیه‌السلام به همراه برادرش هارون علیه السلام، وظیفه دار رهبری
بنی اسرائیل بودند و برخاستن پیشوایانی از میان بنی اسرائیل برای هدایت آنان، براساس
اراده و فرمان خداوند انجام گرفت.
موسی علیه‌السلام رهبری پذیرفته شده و مورد
اطاعت بنی اسرائیل بوده است: «ولقد اوحینآ الی موسی ان اسر بعبادی فاضرب لهم طریقا فی البحر یبسا لاتخـف درکا ولاتخشی» ما به موسی
وحی فرستادیم که بندگانم را شبانه (از مصر) با خود ببر، و برای آنها راهی خشک در دریا بگشا که نه از تعقیب (فرعونیان) خواهی ترسید، و نه از غرق شدن در دریا! ( فرمان خدا به کوچاندن شبانه بنی اسرائیل، در صورتی عملی بود که مجموعه بنی اسرائیل مطیع باشند و این حرکت مخاطره آمیز را برای وی به جان بخرند).
«واوحینا الی موسی ان اسر بعبادی انکم متبعون» ما به موسی وحی فرستادیم که شبانه بندگان مرا کوچ ده، و (از
مصر ) خارج کن و آنها شما را تعقیب خواهند کرد.
«ولقد فتنا قبلهم قوم فرعون وجاءهم رسول کریم• فاسر بعبادی لیلا انکم متبعون» ما قبل از اینها قوم
فرعون را آزمودیم و رسول بزرگواری به سراغ آنها آمد• (به او دستور داده شد) بندگان مرا شبانه حرکت ده که آنها به تعقیب شما می‌آیند.
موسی علیه‌السلام به همراه برادرش هارون علیه السلام، وظیفه دار رهبری
بنی اسرائیل بودند: «فاتیاه فقولا انا رسولا ربک فارسل معنا بنی اسرءیل ولاتعذبهم قد جئنـک بـایة من ربک والسلـم علی من اتبع الهدی» شما به سراغ او بروید و بگوئید: ما فرستاده‌های پروردگار توئیم، بنی اسرائیل را با ما بفرست، و آنها را
شکنجه و آزار مکن، ما آیت روشنی از سوی پروردگارت برای تو آورده‌ایم و
سلام و درود بر آن کس باد که از هدایت پیروی می‌کند.
برخاستن پیشوایانی از میان بنی اسرائیل برای هدایت آنان، براساس
اراده و فرمان خداوند انجام گرفت: «ولقد ءاتینا موسی الکتـب فلاتکن فی مریة من لقائه وجعلنـه هدی لبنی اسرءیل• وجعلنا منهم ائمة یهدون بامرنا لما صبروا وکانوا بـایـتنا یوقنون» ما به
موسی کتاب آسمانی دادیم و شک نداشته باش که او آیات الهی را دریافت داشت و ما آنرا وسیله
هدایت بنی اسرائیل قرار دادیم• و از آنها امامان (و پیشوایانی) برگزیدیم که به فرمان ما (مردم را) هدایت می‌کردند بخاطر اینکه شکیبائی نمودند و به آیات ما یقین داشتند.
در اینجا رمز پیروزی و شرط پیشوائی و
امامت را دو چیز شمرده : یکی
ایمان و یقین به آیات الهی، و دیگر صبر و استقامت و شکیبائی. این امر مخصوص بنی اسرائیل نیست، درسی است برای همه امتها و برای مسلمانان دیروز و امروز و فردا که پایه‌های یقین خود را محکم کنند و از مشکلاتی که در طریق به ثمر رساندن خط
توحید است نهراسند، صبر و مقاومت را پیشه خود کنند تا ائمه خلق و رهبر امتها در تاریخ عالم شوند.
تعبیر به «یهدون» (هدایت می‌کنند) به صورت فعل
مضارع و همچنین جمله «یوقنون» (یقین دارند) آن هم به صورت فعل مضارع دلیل بر
استمرار این دو وصف در طول زندگی آنها است، چرا که مساله رهبری لحظهای از مشکلات خالی نیست، و در هر گام شخص رهبر و پیشوای مردم با مشکل جدیدی روبرو می‌شود که باید با نیروی یقین و
استقامت مداوم به مبارزه با آن برخیزد، و خط هدایت به امر الهی را تداوم بخشد. قابل توجه اینکه مساله هدایت را مقید به امر الهی می‌کند، و می‌فرماید: یهدون بامرنا و مهم در امر هدایت همین است که از فرمان الهی سرچشمه گیرد، نه از
امر مردم و خواهش و تمنای دل، یا
تقلید از این و آن.
امام صادق علیه‌السلام در حدیث پرمحتوایش، با استفاده از مضامین
قرآن مجید ائمه و پیشوایان را بر دو گونه تقسیم می‌کند: امامانی که به امر خدا نه به امر مردم هدایت را بر عهده می‌گیرند، امر خدا را بر امر خودشان مقدم می‌شمرند، و
حکم او را برتر از حکم خود قرار می‌دهند. و امامانی که
دعوت به سوی آتش می‌کنند، فرمان خود را بر فرمان حق مقدم می‌دارند، و حکم خود را قبل از حکم الهی قرار می‌دهند، و بر طبق هوای نفس خویش و بر ضد کتاب الله عمل می‌نمایند.
توضیح اینکه : هدایت در آیات و روایات به دو معنی آمده است : ارائه طریق (نشان دادن راه) و
ایصال به مطلوب (رساندن به مقصد). هدایت پیشوایان الهی نیز از هر دو طریق صورت می‌گیرد، گاه تنها به امر و نهی
قناعت می‌کنند، ولی گاه با نفوذ باطنی در دلهای لایق و آماده، آنها را به هدفهای تربیتی و مقامات معنوی می‌رسانند.
در اینکه منظور از امر در اینجا امر تشریعی (دستورات الهی در
شرع ) است، یا امر تکوینی (نفوذ فرمان الهی در عالم آفرینش) می‌باشد، ظاهر آیه همان معنی اول است و تعبیرات روایات و مفسران نیز، همین معنی را تداعی می‌کند، ولی بعضی از مفسران بزرگ آن را به معنی ((امر تکوینی) ) دانسته‌اند. کلمه امر در بعضی از آیات قرآن، به معنی امر تکوینی به کار رفته است، جمله «یهدون بامرنا» در آیه مورد بحث نیز
اشاره به همین معنی است، یعنی آنها پیشوایانی بودند که به
قدرت پروردگار در نفوس آماده نفوذ می‌کردند و آنها را به هدفهای عالی تربیتی و انسانی سوق می‌دادند.
این معنی فی حد ذاته معنی قابل ملاحظه‌ای است و یکی از شئون امامت و شاخه‌های هدایت است، اما جمله «یهدون بامرنا» را منحصر به این معنی دانستن، موافق ظاهر آیه نیست، ولی مانعی ندارد که ما امر را در این جمله به معنی وسیع کلمه بگیریم که هم امر تکوینی و هم تشریعی را در بر گیرد و هر دو معنی هدایت در آیه جمع باشد این معنی با بعضی از احادیث که در تفسیر آیه به ما رسیده نیز هماهنگ است.
ولی به هر حال رسیدن امام و پیشوا به این مقام، تنها در پرتو
یقین و استقامت امکان پذیر است. بحثی که در اینجا باقی می‌ماند این است که آیا منظور از این گروه امامان و پیشوایان در بنی اسرائیل، پیامبرانی هستند که در این قوم وجود داشتند، و یا علماء و دانشمندانی که به فرمان الهی مردم را هدایت به نیکیها می‌کردند در این زمره واردند؟ آیه از این معنی ساکت است، همین اندازه می‌گوید ما جمعی از آنها را امامان هدایت کننده قرار دادیم، اما با توجه به جمله «جعلنا» (قرار دادیم) بیشتر چنین به نظر می‌رسد که منظور پیامبرانی است که از سوی
خداوند به این مقام منصوب شدند.
موسی علیه‌السّلام دارای منصب امامت و رهبری بنی اسرائیل بود: «... وقال موسی لاخیه هـرون اخلفنی فی قومی واصلح ولاتتبع سبیل المفسدین» ... و موسی به برادرش
هارون گفت جانشین من در میان قوم من باش و (آنها را)
اصلاح کن و از روش مفسدان پیروی منما. (از اینکه موسی علیه‌السلام هارون علیه‌السلام را جانشین خود قرار داد ـ به رغم نبی بودن هارون علیه‌السلام ـ استفاده می‌شود موسی علیه السلام افزون بر
نبوت ، مقام امامت نیز داشت
).
امامت هارون علیه‌السلام بر بنی اسرائیل، در
غیاب موسی علیه السلام بود: «... وقال موسی لاخیه هـرون اخلفنی فی قومی واصلح ولاتتبع سبیل المفسدین» ... و موسی به برادرش هارون گفت جانشین من در میان
قوم من باش و (آنها را) اصلاح کن و از روش مفسدان پیروی منما.
«ولقد قال لهم هـرون من قبل یـقوم انما فتنتم به وان ربکم الرحمـن فاتبعونی واطیعوا امری» و هارون قبل از آن به آنها گفته بود که‌ای قوم! شما به این وسیله مورد
آزمایش قرار گرفتید، پروردگار شما خداوند رحمان است، از من پیروی کنید و اطاعت فرمان من نمائید.
شکیبایی گروهی از بنی اسرائیل و یقین آنان به آیات خدا، عامل شایستگی آنان برای پیشوایی مردم بود: «و لقد آتینا موسی الکتاب و هدی لبنی اسرءیل• وجعلنا منهم ائمة یهدون بامرنا لما صبروا وکانوا بـایـتنا یوقنون» ما به موسی کتاب آسمانی دادیم و شک نداشته باش که او آیات الهی را دریافت داشت و ما آنرا وسیله هدایت بنی اسرائیل قرار دادیم• و از آنها امامان (و پیشوایانی) برگزیدیم که به فرمان ما (مردم را) هدایت می‌کردند بخاطر اینکه
شکیبائی نمودند و به آیات ما یقین داشتند.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۳۶۸، برگرفته از مقاله «رهبران بنی اسرائیل».
