رحلة بنیامین التطیلی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «رحله بنیامین التطیلی» اثر
بنیامین بن یونه تطیلی اندلسی ، شرح
سفر وی به کشورهای اسلامی در بین سال‌های ۵۶۱- ۵۶۹ ق است که در
سال ۵۶۹ ق به
عبری نوشته و توسط
عزرا حداد به
زبان عربی ترجمه شده است. انگیزه نویسنده از سفر و تدوین کتاب، شناختن بلاد
جهان اسلام بوده است.
آنچه باعث اهمیت کتاب شده اطلاعات مهم و جالبی است که نویسنده از احوال اکثر مناطق جهان به ویژه
شرق دنیای اسلام در
قرن ششم هجری، برجای گذاشته است. کتاب مشتمل بر چهار بخش است که به ترتیب عبارت است از: ۱. مقدمه تحقیقی به قلم عبدالرحمن الشیخ، ۲. مقدمه مترجم، ۳. متن کتاب، ۴. ملحقات مترجم. متن سفرنامه پس از مقدمه مختصری در معرفی اثر، بدون تبویب و فصل بندی خاص به سبک سایر سفرنامه‌ها نگارش شده است.
محقق کتاب در مقدمه پس از بیان انگیزه و هدف نویسنده از سفر، تحلیل وی از اوضاع دول مسیحی و موقعیت او در
دربار عباسی را بررسی کرده و خط سیر وی در
هند ، شرق
آسیا ،
جنوب یمن و
مصر را دنبال نموده است.
در ادامه، نسخ به جای مانده از کتاب، بررسی شده است. مترجم در مقدمه، پس از بیان رابطه
جغرافیا با
مسلمانان و سفرهای ایشان،
یهودیان و
مسیحیان در
قرون وسطی ، به بیان خط سیر و تاریخ حرکت نویسنده پرداخته و پس از اشاره به اهمیت و جایگاه این سفرنامه نزد مراجع تاریخی، به بررسی و تحلیل اوضاع بلاد شرقی اسلامی در
زمان وی پرداخته است. بنیامین تطیلی سفر خویش را در حدود سال ۵۶۱ ق/ ۱۱۶۵ م، از
سرقسطه (سراکوزه) تطیله، در شمال شرقی
اسپانیا ، به مقصد شرق جهان اسلام آغاز کرده است. در آن زمان این مناطق از تحت سیطره
حکومت اسلامی خارج شده و در تصرف مسیحیان قرار داشته است. وی از شهرهای گوناگونی گذر کرده و در نهایت، در
بغداد رحل اقامت افکنده است. تطیلی اولین
جهانگرد اروپایی غیرمسلمان بوده که از
فرات گذشته و به بغداد گام نهاده است و به نحو زیبایی آن را توصیف کرده است. بنیامین از مشاهده گروه‌های یهودی که در
امنیت و رفاه در سایه خلافت اسلامی می‌زیستند شگفت زده شده و از این رو به مدح
خلیفه مسلمانان پرداخته است. او در بین راه، از مقابر و مقامات صلحاء و اتقیاء دیدار کرده و آنچه را که دیده به تصویر کشیده است. به نظر نمی‌رسد که وی به
جزیرة العرب سفر کرده باشد و ظاهرا آنچه درباره این سرزمین در سفرنامه خویش گردآورده، از
زبان یهودیان شنیده و یا در آثار عربی دیده است. بنابراین به نظر می‌رسد وی از بغداد به واسطو، سپس
بصره و از آنجا به
خوزستان ،
خراسان ،
کردستان ،
همدان ،
اصفهان ،
شیراز ،
طبرستان ،
سمرقند ،
نیشابور ،
کیش و
هند سفر کرده است. از زمان ورود بنیامین به هر یک از شهرهایی که از آنها دیدن کرده، از مدت زمان اقامت و کوچیدنش از آنجا سخنی به میان نیامده است. همین مقدار می‌دانیم که وی در انتهای سفر خویش بنابر
تقویم عبری در سال ۴۹۳۳ مطابق سال ۵۶۹ ق/ ۱۱۷۳ م، به محل تولد خویش قشتاله، بازگشته و در همان
سال در آنجا درگذشته است.
این
سفرنامه از
قرن ۱۳ م به بعد، مورد توجه مورخان و نویسندگان
انساب یهود و غیره قرار گرفته و ایشان به تایید محتوای آن پرداخته‌اند. پس از آن، کتاب به زبان‌های مختلف اروپایی ترجمه شده و به عنوان منبع تاریخی مهم و مورد اطمینان و نیز سندی جغرافیایی، مورد توجه واقع شده است. فهرست محتویات، در انتهای کتاب آمده است. پاورقی‌ها توسط محقق و مترجم، بیشتر به ذکر منابع و توضیح کلمات و عبارات مشکل متن اختصاص یافته است.
رحله بنیامین التطیلی
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
