دعا (اصول)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
به درخواست از شخص یا
مقام بالاتر استدعاء گفته می‌شود.
به
طلب و درخواست چیزی از کسی که رتبه و مقام بالاتری از درخواست کننده دارد، استدعا یا
دعا می‌گویند.
برخی عدم
استعلا را در طلب استدعایی شرط دانسته‌اند و در جایی که این درخواست به طریق استعلا صورت گرفته است، هر چند طلب دانی از عالی باشد، آن را «استدعا» ندانسته‌اند بلکه به آن «امر» گفته‌اند.
برخی معتقدند
صیغه امر بر طلب فعل دلالت می‌کند و میان
وجوب ،
ندب ،
استدعا و
التماس ،
مشترک معنوی می‌باشد، ولی وجوب، فرد اکمل افراد طلب، و استدعا اضعف افراد آن می‌باشد.
امام خمینی با استناد به روایتی، حقیقت دعا را همان عبادت می‌داند که به واسطه بریدن دل از دیگران و ترس از خداوند، به انسان نورانیت می‌دهد و او را قابل شفاعت می‌کند تا انسان از آتش و عذاب نجات یابد.
ایشان دعا را راهگشای انسان به مدارج الهی می‌داند.
امام خمینی با تقسیم دعا به سه قسم قال، حال و استعداد بر این باور است که دعا و سؤال به زبان قال و گفتار، اگر مطابق با لسان استعداد و همسو با دل باشد، مستجاب خواهد شد.
ایشان همسو با دیگر عارفان در تقسیمی دیگر، دعا را به اعتبار معرفت دعا کنندگان به سه قسم تقسیم کرده است:
۱- دعای عامه که دعای از روی «استعجال» است، چون عامه به دنبال مقاصد نفسانی هستند و همین امر سبب می‌شود در دعا شتاب کنند؛ زیرا در این فکرند که مبادا مقاصد دنیوی از آنها فوت شود.
۲- دعای صاحبان حکمت که دعای از روی «احتمال» است؛ چون احتمال می‌دهند دعا در
قضای الهی دخالت داشته و قضا مقید به دعا باشد.
۳- دعای اصحاب معارف که دعای از روی «امتثال» است. این گروه اسیر نفس نیستند؛ بلکه برای امتثال امر خدا دست به دعا برمی‌دارند؛ زیرا دعای خلوت با حق است و در سایه دعا می‌توانند با محجوب خود مناجات کنند.
امام خمینی در باب آداب دعا به آداب ظاهری و باطنی توجه کرده و بیش از هر چیز بر آداب و باطنی و حال معنوی تاکید ورزیده است و بر این عقیده است که
سالک با رعایت آداب باطنی و در سایه آن حال معنوی، از دعا و راز و نیازش بهره بیشتری می‌برد. ایشان در این زمینه رعایت چند امر را مهم می‌داند:
۱- دوری از اعتماد به خویشتن
۲- رعایت طهارت و توجه به سرّ
طهارت و وضو که با ناپاکی‌های ظاهری نباید به درگاه خدا رفت
۳- حضور قلب در دعا؛ زیرا با
غفلت و نسیان قلب، هیچ فایده‌ای از ذکر و دعا نصیب بنده نمی‌شود و این‌گونه اعمال در روح او تاثیری نخواهد داشت.
۴- دعاکننده با حال تضرع دعای خود را آغاز کند و با گفتن اسم جامع الله خود را از راهزن شیطانی مصون کند.
•
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۵۸، برگرفته از مقاله « استدعاء». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
