دریاچه بالخاش
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بالْخاش، بزرگترین
دریاچه آسیای مرکزی پس از
آرال، به وسعت ۴۳۲، ۱۸ کیلومترمربع، واقع در بخش شرقی جمهوری
قزاقستان قرار دارد.
رود ایلی و چندین
رود کم اهمیت تر به این دریاچه می‌ریزند. رود ایلی از سمت مغرب وارد
دریاچه می‌شود و ۷۵ تا ۸۰ درصد
آب آن را تأمین می‌کند و رودهای کوچکتر از سمت مشرق به آن می‌ریزند. این وضع جریان دایمی آب را از
مغرب به
مشرق سبب شده است.
این دریاچه برای جغرافیدانان
مسلمان در
قرون پیشین ناشناخته بود. مؤلف گمنام حدود العالم (تاریخ تألیف: ۳۷۲) می‌نویسد که «ایلا (=ایلی) به
دریای ایسی گول افتد».
تا آن‌جا که اطلاع داریم، از جمله نویسندگان مسلمان،
محمد حیدر تنها کسی است که در اواسط قرن دهم به وصف این دریاچه پرداخته است. این نویسنده دریاچه بالخاش را، که در آن زمان مرز میان سرزمین ازبکها (
ازبکستان) و مغولها (
مغولستان) بود، دریاچه آبی رنگ (کوکچه تنییز ـ تنکیز) نامیده و آن را دریاچه‌ای با آب شیرین وصف کرده است اما درباره طول و عرض آن به مبالغه گرویده و
رود ولگا (
اِتِل) را منشعب از آن دانسته است. نوشته او درباره مزه آب این دریاچه اهمیت دارد، زیرا همه جغرافیدانان عصر جدید بالخاش را دریاچه آب شور معرّفی کرده اند.
در ۱۹۰۳، بخش ترکستانِ انجمن سلطنتی جغرافیایی
روسیه تحقیقاتی را در این زمینه آغاز کرد. بر اثر این تحقیقات، که از طریق مطالعات مؤسسه دولتی آب شناسی در ۱۹۳۱ و بررسی‌های مؤسسه علوم زمین شناسی فرهنگستان علوم اتحاد جماهیر
شوروی در ۱۹۴۱ تکمیل شد، به تأیید رسید که بخش غربی آب دریاچه شیرین و برای آشامیدن و مصارف صنعتی مناسب است.
قلموقها نخستین کسانی بودند که نام مغولی بالخاش را به این دریاچه دادند. این قوم در قرن یازدهم و نیمه نخست قرن دوازدهم بر این مناطق تسلّط داشتند. این نام با ضبط ' Balchas، در نقشه‌ای از دریاچه که نسبت به زمان خود بسیار دقیق است، و درجه داری
سوئدی به نام رِنات کشیده، موجود است. این درجه دار از ۱۷۱۶ تا ۱۷۳۳ در سرزمین قلموقها به سر برده بود (نقشه دزونگاری اثر رِنات سوئدی به هنگام اسارتش در سرزمین قلموقها از ۱۷۱۷ تا ۱۷۳۳).
سرزمین پیرامون بالخاش متروک و بغایت خشک است.
این دریاچه تا زمان
انقلاب اکتبر روسیه، از نظر
اقتصادی نقشی نداشت. اهمیّت این ناحیه، در ۱۹۳۶، با بنای یک شهر بزرگ صنعتی به نام بالخاش در کرانه
خلیج کوچک
برتیس در ساحل شمالی دریاچه آغاز شد. تأسیس کارخانه ذوب
مس در این ناحیه در ۱۹۳۷، که شهر بالخاش پیرامون آن گسترش یافت، در توسعه اقتصادی آن اهمیت اساسی داشته است.
بالخاش از طریق راه آهن به کلیه مراکز عمده
قزاقستان و آسیای مرکزی متصل است.
دامداری و کشت
برنج در بخش سفلای رود ایلی بر اهمیّت اقتصادی این ناحیه افزوده است و تهیه کنسرو
ماهی دوّمین صنعت شهر بالخاش به شمار می‌رود. از ۱۹۷۰ از جریان آب رود ایلی برای تولید برق استفاده شد.
بر طبق سرشماری ۱۹۸۳، جمعیت شهر ۰۰۰، ۸۰ نفر بوده است.
(۱) حدود العالم، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۰ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بالخاش»، شماره۳۲۲.
