• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خُمُس (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





خُمُس (به ضم خاء و میم) از واژگان نهج البلاغه به معنای یک پنجم، مالیاتی است که از هفت چیز دریافت می‌شود؛ و خَمیس (به فتح خاء) به معنای لشکر بزرگ، به قولی آن از چهار هزار تا دوازده هزار است. امام علی (علیه‌السّلام) از این ماده برای مخالفت با خمس در مصارف عمومی و... استفاده کرده است. خُمُس یکبار و خَمیس دوبار در نهج البلاغه استعمال شده است.



خُمُس به معنای یک پنجم، مالیاتی است که از هفت چیز دریافت می‌شود.


خداوند فرموده: (وَ اعْلَمُوا اَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَاَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ) (بدانيد هرگونه غنيمتى به دست آوريد، خمس آن براى خدا و ...) و آن فقط يكدفعه در «نهج» آمده است.
روایت شده عمر بن الخطاب خواست زیورهای کعبه را در مصارف عمومی خرج کند، و از آن حضرت نظر خواهی کرد، حضرت ضمن مخالفت خویش فرمود: «إِنَّ القُرْآنَ أُنْزِلَ عَلَى النَّبِيِّ (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌و‌سلّم) وَالاَْمْوالُ أَرْبَعَةٌ:... وَالْخُمُسُ فَوَضَعَهُ اللهُ حَيْثُ وَضَعَهُ» (اين قرآن بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌و‌سلّم) نازل شد در حالى كه چهار نوع مال وجود داشت: ... «خمس» كه آن را در مورد خود قرار داد.) (شرح‌های حکمت: )


خَمیس به معنای لشکر بزرگ، به قولی آن از چهار هزار تا دوازده هزار است.


این ماده دو بار در «نهج» دیده می‌شود: «اللَّهُمَّ فَإِنْ رَدُّوا الْحَقَّ فَافْضُضْ جَماعَتَهُمْ... حَتَّى يُجَرَّ بِبِلادِهِمُ الْخَمِيسُ يَتْلُوهُ الْخَمِيسُ» (پروردگارا! اگر حق را رد كردند، جماعتشان را هزيمت ده!... و تا اين كه لشكرى عظيم و به دنبالش لشكر عظيم ديگرى آنها را تا شهرهايشان تعقيب كند.) (شرح‌های خطبه: ) که در «ج ر ر» گفته شد.
در نهایة گوید: علت این تسمیه آن است که لشکر به پنج قسمت تقسیم می‌شود: مقدّمه، ساقه، میمنة، میسره، و قلب، به قولی علت آن تخمیس غنائم در آن است.


خمس فقط یکدفعه و خمیس دوبار در «نهج» آمده است.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۱، ص۳۶۴.    
۲. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین، ت-الحسینی، ج۴، ص۶۶.    
۳. انفال/سوره۸، آیه۴۱.    
۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۸۲.    
۵. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۹، ص۸۹.    
۶. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۹، ص۱۱۸.    
۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۴، ص۴۶۸.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۲۲۱.    
۹. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۸۴۳، حکمت۲۶۱.    
۱۰. عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۲۱۸، حکمت۲۷۰.    
۱۱. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۵۲۳، حکمت۲۷۰.    
۱۲. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۸۰۵، حکمت۲۷۰.    
۱۳. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۴۶.    
۱۴. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۴۶-۶۴۷.    
۱۵. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۴، ص۲۷۸.    
۱۶. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۱، ص۳۵۷-۳۵۸.    
۱۷. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۹، ص۱۵۹.    
۱۸. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین، ت-الحسینی، ج۴، ص۶۶-۶۷.    
۱۹. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۲۸۲، خطبه۱۲۴.    
۲۰. عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۷، خطبه۱۲۰.    
۲۱. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۸۱، خطبه۱۲۴.    
۲۲. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۷۱، خطبه۱۲۴.    
۲۳. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۲۵.    
۲۴. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۲۹.    
۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۵، ص۲۷۶-۲۷۷.    
۲۶. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۸، ص۱۶۴.    
۲۷. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۸، ص۹.    
۲۸. ابن اثیر، مجدالدین، النهایه فی غریب الحدیث والاثر، ج۲، ص۷۹.    
۲۹. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۸۴۳، حکمت۲۶۱.    
۳۰. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۲۸۲، خطبه۱۲۴.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «خمس»، ج۱، ص۳۶۴-۳۶۵.    






جعبه ابزار