حواشی آخوند بر نخبه (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

یکی از آثار برجسته و مشهور حاجی کلباسی ، کتاب نخبه است؛ که فقها حواشی متعددی برآن نوشته اند ، از جمله این حواشی حاشیه آخوند ملا محمد کاظم خراسانی بر نخبه است.

---

۱.۱ - تولد و تحصیل

محمد ابراهیم بن محمد حسن کاخکی خراسانی، معروف به کلباسی، از علمای قرن سیزدهم در اصفهان است. وی در نوزدهم ربیع الثانی ۱۱۸۰ قمری در اصفهان به دنیا آمد. نزد پدرش محمد حسن کاخکی خراسانی (م حدود ۱۱۹۰ ق) و نیز اساتیدی دیگر چون محمد علی بن محمد رفیع گیلانی و میرزا محمد علی بن مظفر اصفهانی درس آموخت. سپس به عراق رفت و نزد علمای معروف کربلا ، نجف و کاظمین ، چون وحیدبهبهانی ، سید علی طباطبایی (صاحب ریاض)، سید محمد مهدی بحر العلوم ، شیخ جعفر کاشف الغطاء و سید محسن اعرجی کاظمی تلمذ کرد. پس از آن به ایران برگشت و نخست در قم اقامت کرد و نزد میرزا ابو القاسم قمی شاگردی کرد و از وی اجازه فتوا و اجتهاد گرفت.
سپس به کاشان رفت و در درس عالم پرآوازه آن سامان، ملا محمد مهدی نراقی ، شرکت جست. از آن پس در اصفهان رحل اقامت افکند و عهده دار تدریس و وعظ و ارشاد شد تا بدان جا که مرجعیت دینی به وی و سید محمدباقر معروف به حجة الاسلام شفتی رسید.

۱.۲ - شاگردان

برخی از شاگردان وی عبارت‌اند از:
۱ و ۲. دو فرزندش محمد مهدی و محمد جعفر کلباسی.
۳. سید محمد باقر خوانساری اصفهانی ، مؤلف روضات الجنات .
۴. میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی ، مؤلف قصص العلماء .
۵. سید ابو الحسن بن علی بن عبد الباقی قزوینی.
۶. سید محمد بن عبد الصمد شهشهانی .
۷. سید ابو طالب بن ابوتراب قاینی.
۸. حمزه بن اسد الله قاینی بیرجندی.

۱.۳ - آثار

محمد ابراهیم کلباسی که به «حاجی کلباسی» مشهور شده است، تالیفات بسیاردارد که عبارت‌اند از:
۱. اشارات الاصول ، ۲ جلد، چاپ شده.
۲. الایقاضات فی اصول الفقه.
۳. منهاج الهدایة الی احکام الشریعة ، ۲ جلد.
۴. الارشاد فی الفقه ، به زبان فارسی.
۵. نخبه ، به زبان فارسی .
۶. مناسک حج ، به زبان فارسی.
۷. نقد الاصول .
۸. شوارع الهدایة فی شرح الکفایة ، در شرح کفایه محقق سبزواری .
۹. رسالة فی تقلید المیت .
۱۰. رسالة فی الصحیح والاعم .
۱۱. رسالة فی تفطیر الغبار والدخان للصیام .
۱۲. اجوبة المسائل .
۱۳. ارشاد المسترشدین فی معرفة الضروری من احکام الدین .

۱.۴ - وفات

وی در هشتم جمادی اول سال ۱۲۶۱ قمری در اصفهان درگذشت.

---

یکی از آثار برجسته و مشهور حاجی کلباسی، کتاب نخبه است. این کتاب، منتخبی از ارشاد المسترشدین او و حاوی مباحث طهارت ، صلات ، زکات ، خمس و صوم است. این اثر در زمان حیات مؤلف، در سال ۱۲۴۶ قمری، در اصفهان به چاپ رسیده وچنان که پیش از این اشاره کردیم، یکی از رساله‌های عملیه شاخص در دوره دوم فقه فتوایی به شمار می‌رود. نثر روان و اشتمال بر مباحث مورد ابتلای عموم مؤمنان، سبب شد که این اثر، به عنوان کتاب مرجع، مورد توجه قرار گیرد و فقیهان بزرگی برآن حاشیه زنند.

---

آنچه از حواشی فقهی بر این کتاب شناسایی شده، عبارت‌اند از:
۱. حاشیه شیخ مرتضی انصاری (م ۱۲۸۱ ق) .
۲. حاشیه شیخ عبد الحسین طهرانی (م ۱۲۸۶ ق) .
۳. حاشیه میرزا حسینعلی تویسرکانی (۱۲۸۶ ق) .
۴. حاشیه سید اسد الله شفتی اصفهانی (م ۱۲۹۰ ق) .
۵. حاشیه سید حسین حسینی تبریزی کوه کمری (م ۱۲۹۹ ق) .
۶. حاشیه میرزا حبیب الله گیلانی رشتی (م ۱۳۱۲ ق) .
۷. حاشیه میرزا محمد حسن حسینی شیرازی (م ۱۳۱۲ ق) .
۸. حاشیه سید ابو صاحب رضوی کشمیری (م ۱۳۱۳ ق) .
۹. حاشیه میرزا محمد حسن آشتیانی (م ۱۳۱۹ ق) .
۱۰. حاشیه شیخ محمد طه بن مهدی نجفی (م ۱۳۲۳ ق) .
۱۱. حاشیه میرزا محمد حسین بن حاج میرزا خلیل تهرانی نجفی (۱۲۳۰- ۱۳۲۶ ق)در کتاب خاندان کلباسی، این حاشیه به نام میرزا حسن بن حاج میرزا خلیل تهرانی ثبت شده است.ولی در نسخه‌های موجود، حاشیه‌ای به نام محمد حسین نجفی وجود دارد که این را مبنا قرار داده‌ایم. ضمنا پسوند نجفی نیز برای این اسم در کتب، موجود است. شیخ آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذریعة از او به نام محمد بن خلیل النجفی الطهرانی یاد کرده است.
۱۲. حاشیه سید ریحان الله موسوی بروجردی کشفی (م ۱۳۲۸ ق) .
۱۳. حاشیه آخوند ملا محمد کاظم خراسانی (م ۱۳۲۹ ق) .
۱۴. حاشیه سید جمال افجه‌ای (م ح ۱۳۳۰ ق) .
۱۵. حاشیه شیخ محمد تقی معروف به آقا نجفی (م ۱۳۳۲ ق) .
۱۶. حاشیه ابو القاسم بن محمد تقی اردوبادی تبریزی (م ۱۳۳۲ ق) .
۱۷. حاشیه محمد علی بن محمد حسن خوانساری (م ۱۳۳۳ ق) .
۱۸. حاشیه محمد علی بن خداداد غروی نخجوانی (م ۱۳۳۴ ق) .
۱۹. حاشیه میرزا ابراهیم محلاتی شیرازی (م ۱۳۳۶ ق) .
۲۰. حاشیه سید محمدکاظم طباطبایی یزدی (م ۱۳۳۷ ق) .
۲۱. حاشیه میرزا محمد تقی شیرازی (م ۱۳۳۸ ق) .
۲۲. حاشیه سید اسماعیل صدر (م ۱۳۳۸ ق) .
۲۳. حاشیه شیخ الشریعه فتح الله نمازی اصفهانی (۱۲۶۶-/ ۱۳۳۹ ق) .
۲۴. حاشیه سید ابو تراب خوانساری (م ۱۳۴۶ ق) .
۲۵. حاشیه محمدحسین بن زین العابدین مازندرانی حائری (م ۱۳۵۰ ق). در کتاب خاندان کلباسی، این حاشیه به نام شیخ زین العابدین ثبت شده است.ولی در نسخه چاپی، نام محمد حسین بن زین العابدین ثبت شده است و ما نیز همین را مبنا قرار داده‌ایم.
۲۶. حاشیه سید ابو القاسم دهکردی (م ۱۳۵۳ ق) .
۲۷. حاشیه شیخ عبد الکریم حائری یزدی (م ۱۳۵۵ ق) .
مقبولیت و شهرت این کتاب، سبب شد که در طول زمان، دست نویس‌ها وچاپ‌های مختلفی از آن صورت گیرد که تاکنون ۳۰ چاپ و ۷۳ نسخه خطی از آن
شناسایی شده است.

---

حاشیه‌های آخوند خراسانی بر نسخه‌های متعددی از کتاب نخبه در دسترس است تعداد حواشی وی ۱۵۷ مورد است که با رمز «ظم» و «کاظم الخراسانی» درج شده است. وی در ابتدای برخی از حواشی نوشته است: بسم الله الرحمن الرحیم. لا باس بالعمل بهذه الرسالة الشریفة بما علیها من الحواشی للحجتین- اعلی الله مقامهما- والاحقر، ان شاء الله. حرره محمدکاظم خراسانی. یعنی عمل به رساله مرحوم کلباسی- اعلی الله مقامه- با حواشی اقل العباد محمد کاظم الخراسانی، عمل به آن صحیح است.

---

حاشیه‌های آخوند بر کتاب نخبه بر پایه سه چاپ سنگی کتاب نخبه استخراج شده است:
۱. رجب ۱۳۱۷ ق، کاتب: خلیل الله طالقانی، ۱۲۵ صفحه، سنگی. با حواشی: میرزا محمد حسین نجفی، شیخ مرتضی انصاری، میرزای شیرازی وآخوند خراسانی.
۲. ذی قعده ۱۳۲۴، کاتب: حسینعلی جهرمی، ۱۵۲ صفحه/ ۱۴/ ۲۵/ ۱۹/ ۳۰ صفحه، سنگی، از مجموعه کتابخانه کاشف الغطاء . با حواشی: شیخ مرتضی انصاری، میرزای شیرازی و شریعت اصفهانی. هم چنین در ادامه این نسخه چهار حاشیه دیگر در صفحات مستقل و به صورت جدول به شرح ذیل آمده است: میرزا محمد حسن شیرازی، ۱۴ صفحه - میرزا ابراهیم محلاتی، ۲۵ صفحه - شیخ محمدکاظم خراسانی، ۱۹ صفحه - سید کاظم یزدی، ۳۰ صفحه.
۳. بی تاریخ، با حواشی محمد علی بن خداداد غروی نخجوانی با نشانی «غروی مج ع» و آخوند خراسانی و میرزا محمد تقی بن محبعلی شیرازی و سید محمدکاظم طباطبایی یزدی.
و همچنین دو چاپ دیگر از کتاب نخبه، دارای حواشی آخوند خراسانی می‌باشد: ۱. بعد از ۱۲۸۳، تهران، با حواشی میرزا محمد تقی شیرازی و ملا محمد کاظم خراسانی و سید اسماعیل صدر، سنگی، خشتی، چاپ شیخ احمد، ۱۳۵ ص. ۲. ۱۳۲۶ ق، تهران، با حواشی ملا محمد کاظم خراسانی و میرزا محمد تقی شیرازی، سنگی، خشتی، ۱۲۹ ص.

---