• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حصر (منطق)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



مقالات مشابه: حصر (علوم دیگر).

حصر یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای تعیین کمیت افراد موضوع کلی در قضیه حملیه، و حکم به تعمیم یا تخصیص ثبوت اتصال و انفصال در قضیه شرطیه است.



حصر به معنى تنگى سينه است. مى‌گويند: (صداى‌) خواننده گرفت. يعنى در بيان مطلب ناتوان شد و نتوانست سخن بگويد و نيز حصر به معنى اقدام به پنهان كردن چيزى است و به معنى ناتوانى از انجام كار. احصار يعنى زندان كردن و محاصره يعنى احاطه كردن و ممانعت از خروج. حصار يعنى جدائى كه انسان در آن محصور است. حصر يعنى اثبات حکم براى آنچه گفته شده است و نفى حكم از جز آنچه گفته شده است. حصر عقلی يعنى محدود به دو حالت نفى و اثبات كه عقل تجاوز از آن را جايز نمى‌داند.


«حصر» در قضایا در برابر «اهمال» و «خصوص» است.
[۳] خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۹۹.


۲.۱ - حصر در قضیه حملیه

«حصر» در قضیه حملیه به معنای تعیین و بیان کمیت افراد موضوع کلی است. بیان کمیت با آوردن سور قضیه مانند «کل» و «بعض» صورت می‌گیرد و قضیه دارای سور را «قضیه محصوره» گویند.

۲.۲ - حصر در قضیه شرطیه

اما در قضیه شرطیه، حصر و اهمال، ملاکی جدای از قضیه حملیه دارد و ارتباطی با حال اجزای قضیه (مقدم و تالی) ندارد، بلکه ملاک آن، حالت اتصال و انفصال است. «حصر» در شرطیات عبارت است از: حکم به تعمیم ثبوت اتصال و انفصال یا تخصیص آن، مانند: «کلما کانت الشمس طالعة فالنهار موجود» یا «دائما اما ان یکون العدد زوجا او فردا».

۲.۳ - اهمال در قضیه حملیه

«اهمال» در قضایای حملیه عبارت است از: نیاوردن سور، و بیان‌ نکردن کمیت افراد موضوع کلی، و قضیه فاقد سور را «قضیه مهمله» گویند.

۲.۴ - اهمال در قضیه شرطیه

«اهمال» در قضیه شرطیه به معنای حکم مجرد و بدون بیان تعمیم یا تخصیص ثبوت اتصال و انفصال می‌باشد.
[۵] ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۷۶.


۲.۵ - خصوص در قضیه حملیه

«خصوص» به معنای شخصی و جزئی حقیقی بودنِ موضوع قضیه حملیه است و چنین قضیه‌ای را «شخصیه» یا «مخصوصه» گویند.
[۶] شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۵۶.


۲.۶ - خصوص در قضیه شرطیه

«خصوص» در قضیه شرطیه عبارت است از: تقیید حکم به حالی که قبول شرکت نمی‌کند.


در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی.    
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات.    
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    


۱. صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، ص۳۱۳.    
۲. مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۳۰۵.    
۳. خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۹۹.
۴. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۸۲.    
۵. ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۷۶.
۶. شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۵۶.
۷. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات، ج۱، ص۱۱۷.    



پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «حصر»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۱۸.    




جعبه ابزار