شیخ حسن اصفهانی حائری، معروف به «شیخ حسن کربلائی» فرزند علی بن محمّدرضا بن محسن تستری، عالم فاضل و فقیه ماهر، در کربلا متولّد شد. در نوجوانی در مدرسه حسن خان کربلا ساکن شد و مقدّمات را در آنجا فرا گرفت. سپس به سامرا رفته و از درس میرزا حسن شیرازی (میرزای بزرگ) بهره گرفت و در شمار شاگردان مُبَرَّز او درآمد. همچنین از درس سیّداسماعیل صدر، شیخ فضل‌اللّه نوری، سیّدمحمّد فشارکی و ملّافتح‌اللّه سلطان‌آبادی (جلسات درس صبح‌های جمعه) استفاده نمود. او حدود ۱۲ سال با میرزا محمّدحسین نائینی معاشر و هم‌مباحثه بود. وی از علمای آگاه و متعهّد عهد خویش بود و در شرح ماجرای مبارزه با قرارداد رژی و جنبش تحریم تنباکو کتابی محققانه نوشت و آن را به رؤیت استادش میرزای شیرازی رساند. پس از وفات میرزای شیرازی او در سال ۱۳۱۴ق به کربلا بازگشت و مصاحبت سیّداسماعیل صدر را اختیار کرد. مدّتی بعد به نجف اشرف رفت و در آنجا بیمار شد و به کاظمین رفت و در پنج‌شنبه ۱۷ ربیعالاولی ۱۳۲۲ق وفات یافته و همانجا مدفون شد. سیّدعبدالحسین شرف‌الدّین و آقامحمّدکاظم شیرازی از شاگردان درس او بوده‌اند. شیخ حسن کربلائی «تقریرات فقه و اصول» استادش میرزای شیرازی را به رشته تحریر درآورده و کتاب «تاریخ دخانیه» را در سال ۱۳۱۴ق تالیف نموده که در سال ۱۳۸۲ش به همت محقّق ارجمند شیخ رسول جعفریان به چاپ رسیده است.
[۱]اصفهانی کربلایی، حسن، تاریخ دُخانیه: مقدمه، ص۱۵-۹.
