• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حرکت در کم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کم در لغت به معنای چندی و تعداد و در ریاضیات به معنی مقدار و چیزی است که قابل اندازه گیری است.
[۱] جمیل صلیبا، منوچهر صانعی دره بیدی، فرهنگ فلسفی، ج۱، ص۵۳۵، تهران، انتشارات حکمت.
در اصطلاح فلسفی حرکت در کم عبارتست از تغییر متصل، منظم و تدریجی در کمیت و مقدار جسم .
[۲] سجادی، سید جعفر، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، ج۱، ص۱۹۹، تهران، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مانند رشد کردن گیاه و حیوان که عبارتست از افزوده شدن تدریجی حجم جسم به طور پیوسته و منظم.
[۳] طباطبایی، محمد حسین، بدایه الحکمه، ص۲۵۹، قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۲ق، چ هجدهم.



حرکت در کم، از قدیم در میان فلاسفه مطرح بوده است و حتی ابن سینا در مورد آن، با شاگردانش نامه‌هایی رد و بدل نموده و بحثهای زیادی کرده و اشکالها و ایرادهای خودش را بر آن مطرح کرده است
[۴] صدرالدین شیرازی، محمد، حکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، ج۳، ص۸۹، قم، نشر مصطفوی، ۱۳۶۸، چ دوم.
و همین مشکلات در بحث، باعث شد که فلاسفه‌ای مانند شیخ اشراق ، در این بحث، حرکت کمی را منکر شوند و عده‌ای مانند ملاصدرا راه حلهایی برای توجیه این حرکت مطرح کنند
[۵] صدرالدین شیرازی، محمد، حکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، ج۳، ص۸۹.
که البته توسط متاخرین مورد بحث قرار گرفته است.




۲.۱ - حرکت در کم منفصل

این حرکت تصویر درستی ندارد؛ زیرا علاوه بر اینکه عدد وجود حقیقی ندارد تغییر در عدد هم به واسطه افزایش و کاهش واحدهایی از آن که امری دفعی است حاصل می‌شود پس حرکت در آن راه ندارد.
[۶] مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، ج۲، ص۳۲۳، تهران، نشر امیر کبیر، ۱۳۸۲ش، چ سوم.



۲.۲ - حرکت در کم متصل

در سطح و خط، حرکت مستقلی متصور نیست؛ زیرا تغییر در خط تابع تغییر در سطح است و تغییر در سطح هم تابع تغییر در حجم است.
[۷] مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، ج۲، ص۳۲۳.
حرکت در حجم هم، به سه صورت متصور است؛
۱. در اثر انضمام جسم دیگر یا جدا شدن بخشی از جسم:
این نوع از تغییر، معمولا به صورت دفعی و آنی محقق می‌شود نه تدریجی.
[۸] مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، ج۲، ص۳۲۴.

۲. در اثر انبساط و انقباض اجزای موجود در جسم:
این نوع از تغییر هم در واقع همان حرکت مکانی و وضعی ملکولها و اتمهای آن است. مثلا وقتی آب به جوش می‌آید و تبدیل به بخار می‌شود بر حجم آن افزوده می‌شود ولی بر اساس مطالب به اثبات رسیده در فیزیک جدید، این افزایش حجم چیزی جز دور شدن ملکولهای آب از یکدیگر نیست.
[۹] مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، ج۲، ص۳۲۴.

۳. به صورت رشد و نمو گیاه و حیوان:
عده‌ای معتقدند که این تغییر، را نمی‌توان حرکت در کم دانست؛ زیرا رشد و نمو جسم به واسطه ضمیمه شدن یک سری از اجزا و مواد خارجی به اجزای جسم صورت می‌پذیرد. بنابراین، حجم بزرگی که در اثر رشد و نمو جسم بر آن عارض می‌گردد، کمیتی است که بر مجموع اجزای اصلی جسم و اجزای ضمیمه شده به آن عارض می‌شود، در حالی که حجم کوچک پیشین، کمیتی است که فقط بر اجزای اصلی عارض شده است، پس موضوع این دو در کمیت با هم تفاوت دارند و رشد و نمو به معنای زایل شدن یک کمیت و حدوث کمیت دیگر می‌باشد نه حرکت جسم در کمیت خود.
[۱۰] ملاصدرا، اسفار اربعه، ج۳، ص۸۹.

در جواب این اشکال می‌توان گفت که حرکت در گیاه و حیوان در حال رشد، اگر چه با ضمیمه شدن اجسام دیگر مانند آب و مواد غذایی حاصل شده است ولی هر کدام دارای صورت نوعی واحدی هستند
[۱۱] مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، ج۲، ص۳۲۴.
که همه اجزای قدیم و جدید را تحت پوشش خود قرار می‌دهد و همه آنها را در شکل و قالب اجزای اصلی در می‌آورد. پس معروض کمیات گوناگون، در همه مراحل، همان اجزای اصلی است.
[۱۲] شیروانی، علی، ترجمه و شرح نهایه الحکمه، ج۲، ص۲۸۵، قم، نشر بوستان کتاب، ۱۳۸۶، چ سوم.


در عین حال، در حرکت رشدی گیاهان، اثبات حرکت حقیقی مشکل است؛ زیرا بدون شک، رشد نباتی در اثر انضمام مواد خارجی است که در اثر حرکت مکانی، از خارج به درون آنها منتقل می‌شود و اتصال و انفصال اجزای آنها به صورت دفعی پدید می‌آید و آنچه حرکت کمی نامیده می‌شود در واقع مجموعه‌ای از حرکت‌های مکانی و اتصالات و انفصالات آنی و دفعی یا کون و فسادها می‌باشد.
[۱۳] مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، ج۲، ص۳۲۴_ ۳۲۵.

دانشمندان قدیم تصور می‌کردند که جسم محسوس، یکپارچه است و از ذرات اتمی تشکیل نشده است و یا در هنگام انبساط جسم ، نه جرمی خارجی بر آن افزوده می‌شود و نه حفره‌هایی در آن ایجاد می‌گردد و در هنگام انقباض آن، چیزی از جرمش از دست نمی‌رود، اما با تصویری که فیزیک جدید از جسم و انبساط و انقباض آن و نیز نمو و لاغر شدن آن در اختیار ما قرار داده است، هیچ یک از این فرایندها را نباید حرکت دانست.
[۱۴] عبودیت، عبدالرسول، درآمدی بر فلسفه اسلامی، ص۲۳۸، قم، نشر موسسه امام خمینی، ۱۳۸۶ش، چ ششم.


۱. ↑ جمیل صلیبا، منوچهر صانعی دره بیدی، فرهنگ فلسفی، ج۱، ص۵۳۵، تهران، انتشارات حکمت.
۲. ↑ سجادی، سید جعفر، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، ج۱، ص۱۹۹، تهران، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
۳. ↑ طباطبایی، محمد حسین، بدایه الحکمه، ص۲۵۹، قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۲ق، چ هجدهم.
۴. ↑ صدرالدین شیرازی، محمد، حکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، ج۳، ص۸۹، قم، نشر مصطفوی، ۱۳۶۸، چ دوم.
۵. ↑ صدرالدین شیرازی، محمد، حکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، ج۳، ص۸۹.
۶. ↑ مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، ج۲، ص۳۲۳، تهران، نشر امیر کبیر، ۱۳۸۲ش، چ سوم.
۷. ↑ مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، ج۲، ص۳۲۳.
۸. ↑ مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، ج۲، ص۳۲۴.
۹. ↑ مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، ج۲، ص۳۲۴.
۱۰. ↑ ملاصدرا، اسفار اربعه، ج۳، ص۸۹.
۱۱. ↑ مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، ج۲، ص۳۲۴.
۱۲. ↑ شیروانی، علی، ترجمه و شرح نهایه الحکمه، ج۲، ص۲۸۵، قم، نشر بوستان کتاب، ۱۳۸۶، چ سوم.
۱۳. ↑ مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، ج۲، ص۳۲۴_ ۳۲۵.
۱۴. ↑ عبودیت، عبدالرسول، درآمدی بر فلسفه اسلامی، ص۲۳۸، قم، نشر موسسه امام خمینی، ۱۳۸۶ش، چ ششم.


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «حرکت در کم».    




جعبه ابزار