حدیث ضربة علی یوم الخندق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
روایت «ضربة علی یوم الخندق افضل من عبادة الثقلین» یکی از فضایل بزرگ
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) را بیان می‌کند و تصریح می‌نماید که مقابله مخلصانه آن حضرت با
عمرو بن عبدود برتر از
عبادت تمامی
جن و
انس می‌باشد. حدیث فوق از جمله روایاتی است که مورد قبول
شیعه و
سنی می‌باشد و با الفاظ مختلفی نقل شده که در این مقاله آن را از منابع فریقین نقل می‌نماییم.
روایت «ضربة علی یوم الخندق افضل من عبادة الثقلین» در منابع متعدد
اهل‌سنت وارد شده است که در ادامه برخی از آنها ذکر می‌شود.
حاکم نیشابوری روایت فوق را در کتابش با متن و سند ذیل می‌آورد:
«حدثنا لؤلؤ بن عبدالله المقتدری فی قصر الخلیفة ببغداد ثنا ابو الطیب احمد بن ابراهیم بن عبد الوهاب المصری بدمشق ثنا احمد بن عیسی الخشاب بتنیس ثنا عمرو بن ابی‌سلمة ثنا سفیان الثوری عن بهز بن حکیم عن ابیه عن جده قال قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) لمبارزة علی بن ابی‌طالب لعمرو بن عبد ود یوم الخندق افضل من اعمال امتی الی یوم القیامة.»
بهز ابن حکیم از پدرش و او از جدش نقل کرده که
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: مبارزه
علی بن ابی‌طالب با
عمرو بن عبدود در روز
خندق برتر از
عبادت تمام امتم تا روز
قیامت می‌باشد.
به نقل
سیوطی در کتاب «
جامع الاحادیث»،
ذهبی از علمای رجال اهل سنت، سند این روایت را صحیح دانسته است:
لمبارزة علی بن ابی طالب لعمرو بن عبدود یوم الخندق افضل من اعمال امتی الی یوم القیامة (الحاکم وتعقب عن بهز بن حکیم عن ابیه عن جده. قال الذهبی: صح
مبارزه علی بن ابی‌طالب با عمرو بن عبدود در روز خندق برتر از عبادت تمام امتم تا روز قیامت می‌باشد. این روایت را حاکم نیشابوری به نقل از بهز بن حکیم از پدرش و او از جدش نقل کرده است و ذهبی می‌گوید: این روایت صحیح است.
از طرفی وقتی به کلام بزرگان اهل سنت مراجعه می‌کنیم در می‌یابیم که این حدیث به حدی
مشهور بوده که بزرگان اهل سنت آن را بطور قطع پذیرفته‌اند؛ چنانکه
قاضی ایجی در کتاب «
المواقف» در باب فضائل امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) می‌نویسد:
الرابع الشجاعة: تواتر مکافحته للحروب ولقاء الابطال وقتل اکابر الجاهلیة حتی قال صلی الله علیه وسلم یوم الاحزاب (لضربة علی خیر من عبادة الثقلین) وتواتر وقائعه فی خیبر وغیره.
چهارم
شجاعت حضرت علی (علیه‌السّلام): رویارویی علی (علیه‌السّلام) با قهرمانان عرب در جنگ‌ها و کشتن بزرگان مشرکان،
متواتر است تا آنجایی که رسول خدا در
جنگ احزاب در باره ایشان فرمود: ضربت علی در خندق برتر از عبادت جن و انس است. و جنگ‌های ایشان در
خیبر و غیر آن متواتر است.
سعدالدین تفتازانی یکی دیگر از بزرگان اهل سنت نیز می‌گوید: شجاعت حضرت علی (علیه‌السّلام) مشهورتر از این است که قابل بیان باشد:
وایضا هو اشجعهم یدل علیه کثرة جهاده فی سبیل الله وحسن اقدامه فی الغزوات وهی مشهورة غنیة عن البیان ولهذا قال النبی صلی الله علیه وسلم لا فتی الا علی ولا سیف الا
ذو الفقار وقال صلی الله علیه وسلم یوم الاحزاب لضربة علی خیر من عبادة الثقلین
همچنین حضرت علی (علیه‌السّلام) شجاع‌ترین مردم است، فراوانی پیکارها و کارهای خوب او در جنگ‌ها دلیل بر شجاعت اوست. شجاعت ایشان امری مشهور و بی‌نیاز از بیان است؛ به همین جهت رسول خدا در باره وی فرمود: جوانمردی نیست جز علی، و شمشیری نیست مگر
ذوالفقار، و در روز جنگ احزاب فرمود: یک ضربه شمشیر علی از عبادت جن و انس بهتر است.
فخر رازی یکی دیگر از علمای بزرگ اهل سنت این روایت شریف را در کتابش این گونه می‌آورد:
لمبارزة علی (علیه‌السّلام) مع عمرو بن عبدود (العامری) افضل من عمل امتی الی یوم القیامة، فلم یقل مثل عمله بل قال: افضل کانه یقول: حسبک هذا من الوزن والباقی جزاف.
مبارزه علی بن ابی‌طالب با عمرو بن عبدود در روز خندق برتر از عبادت تمام امتم تا روز قیامت می‌باشد. در این روایت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نفرمود: که مثل عمل امتم می‌باشد؛ بلکه فرمود: افضل از اعمال امتم می‌باشد و این می‌رساند که همین یک عمل حضرت علی (علیه‌السّلام) برای حضرت کافی است و بقیه اعمالش زیادی می‌باشد.
صاحب
تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، نیز این حدیث شریف را این گونه می‌آورد:
مبارزة علی مع عمرو بن عبد ودّ افضل من عمل امتی الی یوم القیامة وکانه قال: هذا لک بذلک والباقی علیّ.
مبارزه علی بن ابی‌طالب با عمرو بن عبدود در روز خندق برتر از عمل امتم تا روز قیامت می‌باشد. گویا رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: این جایزه برای شما است در مقابل این عمل و باقی نیز بر عهده من می‌باشد.
شارح
نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید نیز سخن استادش ابوالهذیل را در مورد اینکه عمل حضرت علی (علیه‌السّلام) در روز خندق افضل از تمام اعمال مهاجرین و انصاری می‌باشد بصورت ذیل می‌آورد:
قال شیخنا ابو الهذیل وقد ساله سائل ایما اعظم منزلة عند الله، علی‌ام ابوبکر؟ فقال: یا بن اخی، والله لمبارزة علی عمراً یوم الخندق تعدل اعمال المهاجرین والانصار وطاعاتهم کلها وتربی علیها فضلاً عن ابی‌بکر وحده.
ابن ابی‌الحدید شارح نهج البلاغه می‌گوید: شخصی از استاد ما ابوالهذیل سؤال کرد آیا منزلت و جایگاه
ابوبکر در نزد خداوند بزرگ می‌باشد یا علی (علیه‌السّلام)؟ استاد در جواب گفت: ای پسر برادرم وقتی علی با عمرو بن عبدود در روز خندق به مبارزه بر خواست این عملش برابری کرد با اعمال و طاعات تمام مهاجرین و انصار و از اعمال آنها بزرگتر نیز بود چه رسد از عمل ابی‌بکر به تنهایی.
در جای دیگر نیز ایشان جریان روز خندق را از
حذیفه بن یمان بصورت ذیل می‌آورد:
عن حذیفة بن الیمان ما یناسب هذا، بل ما هو ابلغ منه، روی قیس بن الربیع عن ابی‌هارون العبدی، عن ربیعة بن مالک السعدی، قال: اتیت حذیفة بن الیمان فقلت: یا ابا عبدالله، ان الناس یتحدثون عن علی بن ابی‌طالب ومناقبه، فیقول لهم اهل البصیرة: انکم لتفرطون فی تقریظ هذا الرجل، فهل انت محدثی بحدیث عنه اذکره للناس؟ فقال: یا ربیعة، وما الذی تسالنی عن علی، وما الذی احدثک عنه والذی نفس حذیفة بیده لو وضع جمیع اعمال امة محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فی کفة المیزان منذ بعث الله تعالی محمداً الی یوم الناس هذا، ووضع عمل واحد من اعمال علی فی الکفة الاخری لرجح علی اعمالهم کلها، فقال ربیعة: هذا المدح الذی لا یقام له ولا یقعد ولا یحمل، انی لاظنه اسرافاً یا ابا عبدالله فقال حذیفة: یا لکع، وکیف لا یحمل واین کان المسلمون یوم الخندق وقد عبر الیهم عمرو واصحابه فملکهم الهلع والجزع، ودعا الی المبارزة فاحجموا عنه حتی برز الیه علی فقتله والذی نفس حذیفة بیده لعمله ذلک الیوم اعظم اجراً من اعمال امة محمد الی هذا الیوم والی ان تقوم القیامة.
ربیعه بن مالک می‌گوید: رفتم پیش حذیفه و گفتم ای
اباعبدالله! مردم در مورد مناقب و فضائل
حضرت علی (علیه‌السّلام) صحبت می‌کنند و اهل
بصره به آنها می‌گویند: شما در مورد این مرد زیاده‌روی می‌کنید و آیا شما حدیث در این باره برای من ذکر می‌کنید که به مرم بگویم، ایشان گفت: اگر کسی از حضرت علی (علیه‌السّلام) سوال کرد و یا سخن گفت و قسم به خدای که نفس حذیفه در دست اوست اگر تمام اعمال امت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را در یک کفه ترازو و یک عمل حضرت را در کفه دیگر قرار بدهد، عمل حضرت بر تمام اعمال امت رجحان و برتری پیدا می‌کند.
ریبعه می‌گوید: این حرف شما در مورد حضرت قابل پذیرش و تحمل نیست و من گمان می‌کنم که زیاده‌روی در حق حضرت می‌باشد، حذیفه در جواب می‌گوید: ای ناکس، چگونه قابل تحمل نیست، مسلمین کجا بودند روز خندق؛ در حالیکه عمرو عبدو و اصحابش از خندق عبور کرد و همگی ترسیدن و مبارزه طلبیدن؛ تا اینکه حضرت علی (علیه‌السّلام) به مبارزه بر خواست و او را کشت و قسم به خدا که نفس حذیفه بدست اوست این عمل حضرت از اعمال تمام امت حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تا
روز قیامت برتر است.
از آنجائی‌که فضائل حضرت علی (علیه‌السّلام) بی‌شمار است، قبول فضائل آن حضرت از جمله این فضلیت وصف‌شدنی، برای برخی از علمای اهل سنت گران می‌شود، آمده‌اند دست به تحریف صحت این روایت شریف زده‌اند؛ تا شاید باعث کتمان
فضیلت حضرت بشوند؛ چنانچه گذشت
سیوطی بعد از نقل روایت از کتاب «
المستدرک علی الصحیحین»
حاکم نیشابوری، تصریح می‌کند که ذهبی این حدیث را صحیح می‌داند. اما امروزه در چاپ‌های موجود کتاب «المستدرک علی الصحیحن» حاکم نیشابوری با تعلیقه
ذهبی، عبارت «صح= صحیح است» تحریف شده است و به جای آن چنین آمده است:
قبح الله رافضیا افتراه.
خدا روی رافضی که دروغ می‌بندد، زشت گرداند.
با توجه به اینکه سند این روایت به
بهز بن حکیم ختم می‌شود، و علمای اهل سنت از جمله
یحیی بن معین در کتاب تاریخش در باره توثیق ایشان چنین می‌آورد:
وسالته عن بهز بن حکیم کیف حدیثه فقال ثقة.
در مورد بهز بن حکم سوال کردند ایشان گفتند که ایشان ثقه می‌باشد.
ابوداود نیز در باره احادیث ایشان چنین می‌گوید: قال ابوداود بهز بن حکیم احادیثه صحاح.
ابوداود می‌گوید: احادیث بهز بن حکیم از جمله احادیث صحیح می‌باشد.
باتوجه مطالب فوق به خوبی می‌تواند بدست که سند این روایت کاملاً صحیح می‌باشد و علمای اهل سنت به صحت سند آن اعتراف دارند.
با مراجعه به کتب شعیان به خوبی در می‌یابیم که علمای شیعه این روایت را که بیانگر یکی از فضائل بی شمار حضرت علی (علیه‌السّلام) می‌باشد آن قدر واضح و روشن تلقی می‌کنند که در بسیار موارد ذکر سند آن خودداری کرده‌اند؛ اما با این حال سند این روایت را در کتب مختلفی از علما می‌توان یافت که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.
در پاورقی کتاب
خصال شیخ صدوق چنین آمده است:
زاد فی نسخة من المخطوطة «فقال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فی حقی: لضربة علی یوم الخندق افضل من اعمال الثقلین:» وقال (علیه‌السّلام) «برز الاسلام کله الی الکفر کله».
در نسخی خطی آمده است که امیرالمومنین (علیه‌السّلام) فرمود: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در حق من فرموده است که ضربت علی (علیه‌السّلام) در روز خندق افضل و برتر از اعمال ثقلین می‌باشد و همچنین حضرت فرمود: دراین روز تمام
اسلام در مقابل تمام
کفر قرار گرفت.
سید ابن طاووس یکی دیگر از علمای بزرگ
شیعه این
روایت را در کتابش این گونه می‌آورد:
«ومن کتاب صدر الائمة عندهم موفق بن احمد المکی اخطب خوارزم باسناده ان النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قال: لمبارزة علی بن ابی‌طالب لعمرو بن عبد ود افضل من اعمال امتی الی یوم القیامة؛
از کتب اولیه که در نزد بزرگان صدر اسلام وجود داشته و سندش نیز
موفق بن احمد مکی و
اخطب خوارزم می‌باشد: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: مبارزه و جنگ کردن علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) با عمرو بن عبدود افضل و برتر از اعمال تمام امت من؛ تار روز قیامت می‌باشد.»
در جای دیگر نیز می‌گوید قبلا این روایت را از منابع اهل سنت ذکر کرده‌ام:
«قد تقدمت الاخبار من صحاح الاربعة المذاهب باوصاف علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، واقروا بالعجز عن حصر ما جمع له من المناقب، ومما بلغ الیه الخطیب صاحب تاریخ بغداد وهو من اعیان المخالفین لاهل البیت (علیهم‌السّلام) روایته فی التاریخ المشار الیه ما هذا لفظه: عن لؤلؤ بن عبدالله القیصری یرفعه عن النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) انه قال: لمبارزة علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) لعمرو ابن عبد ود یوم الخندق افضل من اعمال امتی الی یوم القیامة.»
در
صحاح مذاهب چهار گانه اهل سنت، روایات فراوانی در مورد مناقب و فضائل حضرت علی (علیه‌السّلام) گذشت و آنها اقرار نموده‌اند که از شمارش و جمع‌آوری مناقب آن حضرت عاجز هستند.
خطیب بغدادی که از بزرگان مخالفین
اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) می‌باشد در تاریخش روایت را با این لفظ می‌آورد:
لؤلؤ بن عبدالله قیصری به صورت
مرفوع از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل می‌کند: حضرت موقعی که امیرالمومینن (علیه‌السّلام) با عمرو بن عبدود در روز خندق به مبارزه بر خواست فرمود: این مبارزه افضل و برتر از اعمال امتم تا روز قیامت می‌باشد.
علامه حلی از بزرگان شیعه در کتاب
منهاج الکرامه، این روایت چنین می‌آورد:
وعن حکیم، عن ابیه، عن جده، عن النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) انه قال: لمبارزة علی بن ابی‌طالب لعمرو بن عبد ود یوم الخندق افضل من عمل امتی الی یوم القیامة.
حکیم از پدرش و ایشان از جدش نقل می‌کند که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: مبارزه و جنگ کردن علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) با عمرو بن عبدود افضل و برتر از اعمال تمام امت من؛ تا روز قیامت می‌باشد.
آیت‌الله نمازی شاهردوی یکی دیگر از علمای شیعه در این باره می‌نویسد:
الروایات النبویة من طرق العامة والخاصة فی ان ضربة علی (علیه‌السّلام) یوم الخندق، وقتله عمرو بن عبد ود افضل من اعمال امته الی یوم القیامة.
روایات نبوی از طریق شیعه و سنی بدست ما رسیده است، در مورد اینکه ضربت حضرت علی (علیه‌السّلام) در روز خندق و قتل عمرو عبدود به دست ایشان در این روز افضل از اعمال امت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تا روز قیامت می‌باشد.
با توجه به مطالب بیان شده ثابت نمودیم که
سند این روایت صحیح است و در کتاب‌های شیعه و سنی نقل شده است. اما از طرفی حتی بر فرض عدم صحت سند؛ از آنجایی که این روایت در باب فضائل می‌باشد، طبق فرموده علمای شیعه و سنی روایاتی که در باب فضائل باشد، نیاز به بررسی سندی ندارد.
مقدسی در مورد روایت که در باب فضلیت باشد چنین می‌گوید:
فصل فی العمل بالحدیث الضعیف وروایته والتساهل فی احادیث الفضائل دون ما تثبت به الاحکام والحلال والحرام والحاجة الی السنة وکونها بیانا للقرآن یحب اتباعه.
ولاجل الآثار المذکورة فی الفصل قبل هذا ینبغی الاشارة الی ذکر العمل بالحدیث الضعیف والذی قطع به غیر واحد ممن صنف فی علوم الحدیث حکایة عن العلماء انه یعمل بالحدیث الضعیف فیما لیس فیه تحلیل ولا تحریم کالفضائل وعن الامام احمد ما یوافق هذا...
... قبل از بیان آثاری که در این فصل ذکر شده سزاوار است که به مساله عمل به
حدیث ضعیف اشاره شود. آنچه را که علمای
علوم حدیث قطع دارند این است که به حدیث ضعیفی که در مورد
حلال و
حرام نباشد بر طبق آن عمل می‌شود؛ مانند روایاتی که در باب فضائل است. و از امام احمد موافق این نظر نقل شده است.
علاءالدین مرداوی حنبلی نیز همین مطلب را در کتابش آورده است.
نووی نیز یکی دیگر از علمای اهل سنت در این باره می‌گوید:
اهل العلم متفقون علی العمل بالضعیف فی غیر الاحکام واصول العقائد.
علماء در عمل به خبر ضعیفی که در باره احکام و اصول عقائد نباشد؛ اتفاق دارند.
وقتی به روایات شیعه و سنی در باب فضائل امیرالمومین (علیه‌السّلام) مراجعه می‌کنیم به خوبی در می‌یابم که فضائل بی‌شمار امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) به قدری می‌باشد که قابل شمارش نیست و یکی از فضائل بی‌شمار آن حضرت که در روایات صحیح شیعه و سنی آمده این است که یک ضربت حضرت در روز خندق با اعمال تمام مخلوقین خداوند، تا روز قیامت برابری می‌کند.
موسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «آیا حدیث «ضربة علی یوم الخندق افضل من عبادة الثقلین» سندیت دارد؟»
