حج آن طورکه من رفتم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حج آن طورکه من رفتم سفرنامه
حج سال۱۳۸۶ق/۱۳۴۵ش از شهر
قم نوشته علی‌اصغر فقیهی است. انتقاد از تخریب‌های اماکن مذهبی توسط
وهابیان، گلایه از وضعیت
بقیع و ممنوعیت ورود زنان به قبرستان، معرفی مساجد صدر
اسلام و بیان معماری آن، مناسک حج در
مکه و بررسی روزنامه‌های
عربستان و مواردی دیگر، محتوای این سفرنامه را تشکیل می‌دهد.
نویسنده سفرنامه، علی اصغر فقیهی، نویسنده و پژوهشگر
تاریخ، در ۱۳۳۶ق./۱۲۹۶ش.، در قم متولد شد. پدر او ابوالحسن فقیهی (م،۱۳۵۹ق.) در سلک روحانیت بود. فقیهی، دروس دینی را در قم پی گرفت و نزد پدرش و عالمان بزرگ
حوزه علمیه قم، از جمله
آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی،
آیت‌الله العظمی گلپایگانی و
امام خمینی (رحمه‌الله) به تحصیل پرداخت. در سال ۱۳۱۵ش.، در دانشکده معقول و منقول
تهران، به تحصیل در رشته ادبیات عرب پرداخت. در ۱۳۱۹ش. فارغ التحصیل شد و به قم بازگشت.
او در شهر قم، به تدریس و پرورش طلاب و دانش‌آموزان دبیرستان‌های آموزش و پرورش پرداخت و آموزگار دبیرستان حکیم نظامی، و مدتی مدیر آن بود و در برخی مدارس مذهبی قم، مانند مدرسه دین و دانش تدریس می‌کرد. در ۱۳۵۰ش.، پس از بازنشستگی، به تهران رفت و در دبیرستان‌های مذهبی این شهر مشغول به تدریس شد. درسال ۱۳۵۸ش. به قم بازگشت و در ۱۳۸۲ش.، در همین شهر، درگذشت.
از او آثاری در ادبیات و
تاریخ بر جای مانده است؛ از جمله کتاب
تاریخ و
عقاید وهابیان که با مقدمه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی به چاپ رسیده است. کتاب
تاریخ آل بویه، نوشته فقیهی، از منابع مهم پژوهشی خاندان بویه است و چند بار چاپ شده است.
به گفته مؤلف انگیزه‌اش از تالیف این کتاب، حادثه اعدام
ابوطالب یزدی به سال ۱۳۶۳ق./ ۱۳۲۲ش. در
مکه بود که به اتهام اثبات نشده آلوده کردن
کعبه رخ داد.
گزارش سفرنامه، از ۲۱ ذی‌قعده ۱۳۸۶ق/ ۱۲ اسفند ۱۳۴۵ش. آغاز شده است.
در این سفر، کسانی مانند
آیت‌الله شریعتمداری و
آیت‌الله احمد زنجانی نیز حضور داشته‌اند.
از نظر فقیهی، حج‌گزاران ایرانی تسهیلات و امکانات رفاهی مناسبی داشته‌اند. صفحاتی از سفرنامه به مسیر فرودگاه جده و معاینات پزشکی اختصاص یافته است.
حج‌گزاران از فرودگاه به مدینة الحاج منتقل شده‌اند که از نظر فقیهی مکانی منحصر به فرد بوده؛ زیرا تنها نقطه‌ای در جهان است که از هر نژاد و هر کشوری، زیر یک سقف، جمع شده‌اند.
بخشی از سفرنامه، به انتقادهای فقیهی از تخریب‌های
وهابیان در اماکن مذهبی و
تاریخی حرمین اختصاص یافته است.
او از وضعیت
بقیع گلایه کرده و گفته است که از نظر
وهابیان، حضور زنان نیز در قبرستان حرام است.
او همچنین از مساجد معروف صدر اسلام، مانند
مسجد قبا در جنوب غربی
مدینه،
مسجد قبلتین در شمال غربی مدینه و
مسجد فتح که یادگار
جنگ خندق و در مرتفعات
کوه سلع است، دیدن کرده است و اطلاعات دقیقی از وضع معماری در آن زمان ارائه می‌دهد.
صفحات بسیاری از سفرنامه درباره مناسک حج در مکه است.
به گفته فقیهی، در برخی اماکن مکه، تابلوهایی به
زبان فارسی برای راهنمایی حج‌گزاران فارسی‌زبان نصب شده است.
در
منا، برای چادرها، برق‌کشی شده است و فقیهی، فراوانی آب را یکی از امتیازات منا، نسبت به
عرفات، دانسته است.
او از پیشاهنگانی در منا خبر داده که به ماموران دولتی در امور مختلف، همچون راهنمایی مسافران، امور گمشدگان، و رسیدگی به احوال بیماران کمک می‌کرده‌اند.
به گفته فقیهی، چون کتب
شیعه در عربستان یافت نمی‌شود، مردم این کشور از شیعیان اطلاعات بسیار کمی دارند و آنان را فاقد
فقه و
حدیث می‌دانند.
او در بازدید از
غار حرا، با دکتر قره‌گوزلو، که ریاست هیئت پزشکی
ایران در عربستان را برعهده داشته، ملاقات می‌کند. به گفته فقیهی، سازمان شیر و خورشید سرخ ایران، همکاری خوبی با هلال احمر عربستان سعودی داشته است.
از روزنامه‌های عربستان، فقیهی تنها به دو روزنامه البلاد و العکاظ که خود مطالعه کرده است، اشاره می‌کند.
در روزنامه البلاد، از هیئت‌های پزشکی، دینی، اداری از کشورهای گوناگون که در حج آن سال شرکت کرده‌اند، اطلاعاتی آمده که فقیهی آن را بی‌کم و کاست آورده است؛ اما در آن شماره، نامی از هیئت ایرانی به میان نیامده است.
بنا بر آمار روزنامه عکاظ، تعداد افراد شرکت‌کننده در حج آن سال، ۲۲۶/۳۱۶ نفر بوده که به گفته فقیهی، این رقم به اضافه شمار حج‌گزاران بومی عربستان، به بیش از ۲۰۰/۰۰۰/۱ نفر می‌رسیده است.
حج‌گزاران ایرانی آن سال، ۳۳۴/۳۵ نفر بوده‌اند.
۴۴ تصویر از قبور متبرکه و اماکن مذهبی و
تاریخی کشور عربستان و حرمین شریفین ضمیمه این سفرنامه است.
این سفرنامه، در انتشارات مطبوعاتی حکمت قم، به سال ۱۳۴۶ش.، در ۱۳۶ صفحه چاپ شده است.
(۱) فقیهی معلّم، علی‌اصغر، دیروز و امروز قم، مورخ و قم‌پژوه، به کوشش مهدی سلیمانی آشتیانی، قم، انتشارات نور مطاف، ۱۳۹۰ش.
دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، برگرفته از مقاله «حج آن طورکه من رفتم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۳/۲۹.
