حج‌نامه انزاب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حج‌نامه انزاب سفرنامه ترکی منظوم
حج، نوشته
غلام‌رضا انزابی‌پور در نخستین دوره حج بعد از پیروزی
انقلاب اسلامی است. نویسنده، کتاب را با ستایش
خداوند و
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) آغاز نموده و با رویکرد انتقادی به وقایع مختلف در این سفر اشاره می‌کند. البته گاهی به مباحث تاریخی و مشاهدنگاری نیز می‌پردازد.
این کتاب، سفرنامه‌ای است منظوم، به
زبان ترکی آذری، سروده غلام‌رضا انزابی‌پور متولد ۱۳۱۴ش. متخلّص به «انزاب» که در سال ۱۳۵۸ش./ ۱۳۹۹ق. و در نخستین دوره حج، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به حج رفته و بخشی از رویدادهای این سفر را پس از بازگشت به کشور، در قالب نظم، ثبت کرده است. هدف او از این کار، آگاهی‌بخشی به حاجیان بوده است.
انزابی‌پور در
خوی به دنیا آمده و غالباً به ترکی و
فارسی شعرهای اجتماعی و فکاهی می‌گوید.
انزاب اشاره‌ای است به منطقه‌ای بین
شبستر و
سلماس که زادگاه پدر وی بوده است. او شاعری را از سال ۱۳۳۲ش. و با سرودن شعری در انتقاد از برخی بازاریان آغاز کرده و تاکنون دو اثر از وی منتشر شده است که یکی همین حج‌نامه و دیگری برگزیده اشعار ترکی و فارسی اوست با نام بر بال اندیشه.
این سفرنامه، از آن رو که گوشه‌ای از وقایع نخستین
مناسک حج پس از انقلاب اسلامی ایران را، آن هم به صورت منظوم، روایت کرده و نیز از جهت استواری و شیرینی بیان، اهمیت دارد. حج‌نامه انزاب از یک مقدمه منثور، یک مقدمه منظوم و ۱۰ بخش منظوم دیگر تشکیل یافته و کریمی مراغه‌ای، شاعر و طنزپرداز،
نیز تقریظی منظوم بر آن نگاشته است.
ابیات کتاب در قالب مثنوی و در وزن عروضی «مفتعلن مفتعلن مفتعل» سروده شده است.
نویسنده، مقدمه منظوم کتاب را به ستایش
خدا و
رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اختصاص داده و سپس در بخش «آغاز مطلب»، فلسفه حج را رساندنِ حاجی به ویژگی‌هایی چون
احسان، بخشندگی و مهربانی با خلق دانسته است. چند صفحه از این بخش نیز به مناسبت معطلی طولانی حاجیان در گمرک
جده و وضع بد محل اسکان حاجیان، به انتقاد از میزبانان و توصیف وضع اقتصادی و بهداشتی نامناسب مردم
عربستان و برخی عادت‌های بد آن‌ها اختصاص دارد.
بخش بعدی کتاب «منزل جده» نام دارد و سراینده در آن بیشتر به نقد برخی رفتارهای همسفران خود پرداخته است.
وی سپس در بخش «حمله‌دار»، مدیر کاروان و برخی دیگر را به باد انتقاد گرفته که از زیر بار وظایفشان شانه خالی می‌کنند.
در صفحات پایانی این بخش، نیایشی با خدا آمده است که انزاب، در ابیاتی از آن، برای موفقیت انقلاب و سلامت
امام خمینی (رحمه الله) دعا می‌کند.
بخش‌های دیگر کتاب «
قبرستان بقیع»
، «آثار باعظمت
یثرب»
، «سنگر وحدت را حفظ کنیم»
، «قارین قولو
[بنده شکم
]»
، «
عرفات»
، «
مشعر»
و «بسوی قربانگاه»
نام دارند و انزابی در هر یک از آن‌ها، مشکلاتی را که خود و همسفرانش در مراحل سفر از سر گذرانده‌اند، آورده است. البته گاه صرفاً به بیان مطالب تاریخی و مشاهدنگاری پرداخته و انتقادی در کار نیست.
در این بخش‌ها همچنین آگاهی‌های مفیدی می‌توان یافت؛ از جمله این‌که
آیت‌الله سیدحسن شیرازی نیز همان سال به حج رفته بوده و با کوشش وی، زائران ایرانی موفق به ورود به قبرستان بقیع شده‌اند
و این‌که
ریال سعودی در آن زمان، ۵/۲۱
ریالِ ایران بوده است.
لحن سراینده در جاهای متعددی انتقادی است. هرجا واژه‌ای ناآشنا به کار برده، آن را به فارسی و در پانوشت توضیح داده است.
آیات و دعاها در این کتاب بسیار به کار رفته‌اند و در مواردی هم که سراینده به آیه‌ای تلمیح کرده، عین آیه را در پانوشت آورده است.
همچنین ضرب‌المثل‌های ترکی بسیار به کار رفته است.
گاهی هم ابیاتی از
سعدی و
ناصرخسرو را به نظم ترکی درآورده است.
وی گرچه تاریخ آغاز سفر را نگفته، اما مدت این سفر حج را ۳۵ روز و زمان بازگشت به ایران را بیستم ذی‌حجه ۱۳۹۹ق.، برابر با بیست و یکم آبان‌ماه ۱۳۵۸ش.، اعلام کرده است.
این کتاب در سال ۱۳۵۹ش. در ۱۴۹ صفحه رقعی و از سوی کتابفروشی ذاکر کریمی در
مراغه به چاپ رسیده است.
(۱) شیدا، یحیی، ادبیات اوجاغی (ایرانین قید حیاتدا اولان تورکو یازان شاعرلری نین تذکره سی)، تبریز، نوبل کتابخانه سی، ۱۳۶۴ش؛
(۲) انزابی‌پور، غلام‌رضا، بر بال‌اندیشه، تهران، انتشارات پیری، ۱۳۸۴ش؛
(۳) انزابی‌پور، غلام‌رضا، حج‌نامه انزاب، تبریز، کتابفروشی ذاکر کریمی، ۱۳۵۹ش؛
(۴) مجمع خویی‌های مقیم استان تهران، خوی‌نگار (ماهنامه).
•
دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، برگرفته از مقاله «حج‌نامه انزاب»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۳/۰۷.
