حجة التفاسیر و بلاغ الاکسیر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حجة
التفاسير و بلاغ الإكسير، تالیف سيد عبد الحجت بلاغى است.
نام کامل تفسیر، «حجة
التفاسیر و بلاغ الاکسیر» یا «تفسیر من لا یحضره المفسر و التفسیر» با نام خلاصه حجة
التفاسیر در ۱۰ مجلد به زبان فارسی از تفاسیر قرن چهاردهم
شیعه دوازده امامی محسوب می‌گردد که توسط سید عبد الحجه مراغی تالیف شده است.
تفسیری است تقریبا موجز شامل
جمیع آیات قرآن بوده و در نوع خود کم نظیر می‌باشد، مشتمل بر بسیاری از مباحث و به مثابه
دایرة المعارف اسلامی و قرآنی است، روش بیانی و تحلیلی با رویکرد تربیتی را پیش گرفته و به بیان عقاید
ملل و نحل و
فرق و مذاهب نظر دارد. از روایات کمتر استفاده می‌کند و بحثهای تاریخی و اعتقادی فراوان دارد.
در جلد نخستین این کتاب، بحث مبسوط و جداگانه‌ای درباره تاریخ انسان و چگونگی آفرینش و
تاریخ انبیاء همراه با نقشه‌های جغرافیایی،
و در جلد دوم تفصیل برخی وقایع و حوادث از ولادت
عیسی علیه‌السّلام
.تا ولادت
پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله» و حوادث آستانه
بعثت و تاریخ شهرهای
مکه و
مدینه و وقایعی از
سیره پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و آثار آن مورد بحث قرار گرفته است. هدف از طرح این مباحث، به دست دادن فضای کلی
نزول قرآن و عواملی است که منتهی به
نزول آیات گردیده است. البته در این مقدمه طولانی به برخی از مباحث
علوم قرآنی و آنچه که به شناخت قرآن مربوط می‌گردد اشاره دارد. بحثهای تطبیقی میان کتاب
انجیل،
تورات و
اوستا با قرآن دارد.
خود تفسیر
مجموعا هفت جلد از
مجموعه کتاب را تشکیل می‌دهد، زیرا جلد دهم نیز تعلیقات و توضیحات تکمیلی کتاب می‌باشد.
مفسر در تفسیر خود از تفاسیری مانند
مجمع البیان،
صافی،
کاشفی،
انوار التنزیل بیضاوی،
روح البیان،
ابو الفتوح رازی،
تفسیر کیوان و
فخر رازی بهره گرفته است، و از کتابهایی مانند
بحار الانوار،
حق الیقین مرحوم مجلسی،
کافی،
جامع عباسی،
الفهرست ابن ندیم،
اسباب النزول واحدی ،
انیس الاعلام فخر الاسلام و... مطالبی نقل می‌نماید. در لغت نیز از
مفردات راغب اصفهانی و قاموس بهره می‌برد.
روش کلی وی در تفسیر بر این ترتیب است که بعد از ذکر مقدمه‌ای کوتاه در اهمیت سوره، فضل آن و فضل
تلاوت آن،
مکی،
مدنی بودن، تعداد آیات، تعداد کلمات و حروف آن، به بخش تفسیر می‌پردازد تفسیر را بعد از ذکر آیه یا آیات، با ترجمه فارسی آنها و توضیح درباره یکایک واژه‌ها، آغاز می‌کند، در برخی موارد ایشان، اقدام به شرح و تفسیر چند مرحله‌ای می‌نماید، ابتدا در بحثی اجمالی به بررسی معانی و شرح کلمات و عدد آنها می‌پردازد، سپس توضیحی در مورد آیات در قالب مقدمه ۱، ۲، ۳ و... و دوباره به سراغ کلمات و فرازها برای توضیح تکمیلی می‌رود.
در تفسیر از نکات ادبی، ذکر اشعار و امثال فارسی و عربی، وجوه تفسیری و اقوال مفسرین، قصص، حکایات و شواهدی از اخبار و تاریخ بهره می‌برد.
ویژگی مهم این تفسیر بهره گیری از معلومات عمومی درباره شناخت
ادیان و مقایسه آن با
دین اسلام و نیز قرآن می‌باشد، ویژه گی دوم،
طرح مطالب تاریخی و نقل قصه‌ها و حکایتها است که مطالعه کتاب را جاذبه بخشیده و تفسیر را خواندنی تر کرده است.
شان نزول را بیشتر از
اسباب النزول واحدی و
مجمع البیان نقل می‌کند. در
آیات احکام به بسط
احکام فقهی نمی‌پردازد، بلکه به ذکر اقوال و
مذاهب ، مقارنه بین آنها و ترجیح مذهب
امامیه همراه با استدلال جزئی و ذکر اسرار می‌پردازد. از
اسرائیلیات پرهیز می‌نماید. گاه در نقل اقوال به نقد آنان نیز می‌پردازد، بخصوص در نقل از
تورات و
انجیل و تطبیق آن با قرآن، از نقد آنها
غفلت نمی‌ورزد.
به طور معمول بعد از نقل اقوال مفسرین، لغویین و حکایتهای تاریخی، به بیان دیدگاه خود پیرامون موضوع می‌پردازد بدین جهت گاه به مطالب متفاوت و متفرق (هر آنچه به ذهن مفسر آمده است) در ارتباط با آیه و قرآن می‌پردازد، از نقل مطالب علمی از تفسیر جواهر
طنطاوی تا روزنامه‌ها و مجلات و کتب دیگر، همه و همه در تفسیر آمده‌اند.
مفسر در مقدمه کوتاه خود بیان می‌دارد که:
۱- در نقل از تورات و انجیل، چاپ لندن سال ۱۹۴۷ م ملاک بوده است.
۲- در شماره آیات، مطابق چاپ قرآن رکن الملکی عمل شده است.
۳- در شماره کلمات و عدد حروف سور بخشی مطابق تفسیر ابو الفتوح رازی و قسمتی مطابق تفسیر
تنویر المقباس بوده است.
و بیان می‌دارد که «ب» علامت اختصاری مفسر می‌باشد و «ه» دلالت بر انتهی دارد.
تاریخ تالیف این تفسیر از ۱۳۸۵ ه تا ۱۳۸۷ ه می‌باشد. نخستین چاپ آن در سال ۱۳۸۶ ه، ۱۳۴۵ ش توسط چاپخانه حکمت در قم به قطع وزیری، در ۱۰ مجلد عرضه شده است.
فهرست تفصیلی مطالب در پایان هر جلد راهنمای محققان به مطالب اصلی و فرعی آن می‌باشد.
۱- مقدمه تفسیر و سایر مجلدات آن
۲-
دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی بهاء الدین خرمشاهی ج۱ ص۳۸۷ و ص۶۹۵
۳-
المفسرون حیاتهم و منهجهم سید محمد علی ایازی ص۴۴۸
۴-
طبقات مفسران شیعه دکتر
عقیقی بخشایشی ج۴ ص۳۷۰
نرم افزار
جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
