حتمیت اجل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بنا به
آیات قرآن،
اجل به دو دسته حتمی و غیر حتمی تقسیم می‌شود.
تعلّق
اراده خداوند بر تغييرناپذيرى برخى اجل‌ها:
«... وَمَا كَانَ لِرَسُولٍ أَن يَأْتِيَ بِآيَةٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّهِ لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ • يَمْحُو اللّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ؛
... و هيچ پيامبرى نمى‌توانست معجزه‌اى بياورد، مگر به
اذن خدا. و براى هر سرنوشتى موعد مقررى است. خداوند هر چه را بخواهد محو، و هر چه را بخواهد ثابت نگه مى‌دارد؛ و
ام الکتاب (
لوح محفوظ) نزد اوست.»
برپایی
قیامت و تاخیر آن، دارای وقتی تعیین شده از سوی پروردگار:
۱. «إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّمَنْ خَافَ عَذَابَ الآخِرَةِ ذَلِكَ يَوْمٌ مَّجْمُوعٌ لَّهُ النَّاسُ وَذَلِكَ يَوْمٌ مَّشْهُودٌ • وَمَا نُؤَخِّرُهُ إِلاَّ لِأَجَلٍ مَّعْدُودٍ؛
در اين (سرگذشت پيشينيان)، نشانه‌اى است براى كسى كه از
عذاب آخرت مى‌ترسد؛ همان روزى كه مردم در آن جمع آورى مى‌شوند، و روزى كه همه آن را مشاهده مى‌كنند. و ما آن
مجازات را، جز تا زمان محدودى، تأخير نمى‌اندازيم!»
۲. «وَيَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ • قُل لَّكُم مِّيعَادُ يَوْمٍ لَّا تَسْتَأْخِرُونَ عَنْهُ سَاعَةً وَلَا تَسْتَقْدِمُونَ؛
مى‌گويند: اگر راست مى‌گوييد، اين وعده (
رستاخیز) كى خواهد بود؟! بگو: وعده شما روزى خواهد بود كه نه ساعتى از آن تأخير مى‌كنيد و نه بر آن پيشى خواهيد گرفت.»
قیامت، پایان اجل حرکت
خورشید و
ماه :
۱. «... وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى ...؛
... و خورشيد و ماه را مسخّر ساخته و هر كدام تا سر آمد معيّنى به حركت خود ادامه مى‌دهند؟! ....»
۲. «... وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُّسَمًّى ...؛
... و خورشيد و ماه را مسخّر شما كرده، هر يك تا سر آمد معيّنى به حركت خود ادامه مى‌دهد....»
۳. «... وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى ...؛
... وخورشيد و ماه را مسخر فرمان خويش قرار داد؛ هر كدام تا سرآمد معينى به حركت خود ادامه مى‌دهند....»
توقف خورشید و ماه در منازل خود در اجلی غیر قابل تغییر:
«... وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لأَجَلٍ مُّسَمًّى ...؛
... و خورشيد و ماه را مسخّر ساخت، كه هر كدام تا زمان معيّنى حركت دارند....»
آسمانها (کرات آسمانی) دارای اجل تغییرناپذیر:
«اللّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّمَاوَاتِ ... وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لأَجَلٍ مُّسَمًّى ...؛
خدا همان كسى است كه آسمانها را برافراشت، ... و خورشيد و ماه را مسخّر ساخت، كه هر كدام تا زمان معيّنى حركت دارند....»
در «کل یجری لاجل مسمی» دو احتمال وجود دارد: ۱. هر یک از خورشید و ماه منظور باشد؛ ۲. هر یک از آن دو به اضافه آسمان
برداشت، براساس احتمال دوم است.
علم به اجل مسمی، مخصوص
خداوند:
«هُوَ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن طِينٍ ثُمَّ قَضَى أَجَلًا وَأَجَلٌ مُّسمًّى عِندَهُ ...؛
او كسى است كه شما را از گل آفريد؛ سپس مدتى مقرّر داشت (تا انسان تكامل يابد)؛ و اجل و مرگ حتمى نزد اوست (و فقط او از آن آگاه است).....»
برداشت فوق، از کلمه «عنده» قابل استفاده است. ضمنا در روایتی از
امام صادق علیه‌السلام آمده است که مقصود از «اجل مسمی»، اجلی است که خداوند علم آن را از دیگران پنهان کرده است.
زندگی
جنین در
رحم، دارای اجل مسمی و وقت معین:
«... وَنُقِرُّ فِي الْأَرْحَامِ مَا نَشَاء إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى ...؛
... و جنين‌هايى را كه بخواهيم تا مدّت معيّنى در رحم مادران نگاه مى‌داريم....»
امت‌ها دارای اجل مسمی و غیر قابل تغییر:
۱. «وَلِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ فَإِذَا جَاء أَجَلُهُمْ لاَ يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلاَ يَسْتَقْدِمُونَ؛
اى هر قوم و جمعيّتى، زمان و اجل معيّنى است؛ و هنگامى كه اجل آنها فرا رسد، نه ساعتى از آن تأخير مى‌كنند، و نه بر آن پيشى مى‌گيرند.»
۲. «... لِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ إِذَا جَاء أَجَلُهُمْ فَلاَ يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلاَ يَسْتَقْدِمُونَ؛
... براى هر قومى، اجلى معين است؛ هنگامى كه اجل آنها فرا رسد، و فرمان مجازات يا مرگشان صادر شود، نه ساعتى تأخير مى‌كنند، و نه پيشى مى‌گيرند.»
۳.«وَمَا أَهْلَكْنَا مِن قَرْيَةٍ إِلاَّ وَلَهَا كِتَابٌ مَّعْلُومٌ • مَّا تَسْبِقُ مِنْ أُمَّةٍ أَجَلَهَا وَمَا يَسْتَأْخِرُونَ؛
ما اهل هيچ شهر و ديارى را هلاك نكرديم جز اين‌كه اجل معيّن و زمان تغييرناپذيرى داشتند. • هيچ گروهى از اجل خود پيشى نمى‌گيرد؛ و از آن عقب نخواهد افتاد.»
۴. «أَفَلَمْ يَهْدِ لَهُمْ كَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّنَ الْقُرُونِ يَمْشُونَ فِي مَسَاكِنِهِمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّأُوْلِي النُّهَى • وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ لَكَانَ لِزَامًا وَأَجَلٌ مُسَمًّى؛
آيا براى
هدایت آنان كافى نيست كه بسيارى از اقوام پيشين را كه
طغیان و
فساد كردند هلاك نموديم، در حالى كه اينها در مسكنهاى ويران شده آنان راه مى‌روند؟! به يقين در اين امر، نشانه‌هاى روشنى براى
خردمندان است. و اگر سنّت و تقدير پروردگارت و اجل مقرّر آنها نبود، مجازات الهى دامان آنان را مى‌گرفت!»
۵. «مَا تَسْبِقُ مِنْ أُمَّةٍ أَجَلَهَا وَمَا يَسْتَأْخِرُونَ؛
هيچ امّتى بر اجل حتمى خود پيشى نمى‌گيرد، و از آن تأخير نيز نمى‌كند.»
۶. «... كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ ... • وَمَا تَفَرَّقُوا إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى لَّقُضِيَ بَيْنَهُمْ...؛
... و آنچه
مشرکان را به آن دعوت مى‌كنيد (
توحید) بر آنها گران است. ... آنان پراكنده نشدند مگر بعد از آن‌كه علم و آگاهى به سراغشان آمد؛ و اين تفرقه‌جويى بخاطر انحراف از حق بود؛ و اگر فرمانى از سوى پروردگارت صادر نشده بود كه تا سرآمد معيّنى زنده و آزاد باشند، در ميان آنها
داوری مى‌شد (و به
کیفر خود مى‌رسيدند)....»
امت‌ها دارای دو گونه اجل: تغییرپذیر و تغییرناپذیر:
«أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَبَأُ الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ قَوْمِ نُوحٍ وَعَادٍ وَثَمُودَ وَالَّذِينَ مِن بَعْدِهِمْ ... • قَالَتْ رُسُلُهُمْ أَفِي اللّهِ شَكٌّ ... وَيُؤَخِّرَكُمْ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى ...؛
آيا خبر كسانى كه‌پيش از شما بودند، به شما نرسيده؟!
قوم نوح و
عاد و
ثمود و كسانى كه پس از ايشان بودند؛ ... پيامبران آنها گفتند: آيا در خدا شك و
تردیدی است؛ ... و تا موعد مقرّرى شما را باقى گذارد....»
اعلام اجل مسمی به
ملک الموت در
شب قدر از سوی خدا:
«... وَلَكِن يُؤَخِّرُهُمْ إلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى فَإِذَا جَاء أَجَلُهُمْ لاَ يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلاَ يَسْتَقْدِمُونَ؛
... ولى
مجازات آنها را تا زمان معيّنى به تأخير مى‌اندازد. و هنگامى كه اجلشان فرا رسد، نه ساعتى تأخير مى‌كنند، و نه ساعتى پيشى مى‌گيرند.»
امام صادق علیه‌السّلام فرمودند: «اجل مسمی»، یعنی اجل انسان‌ها که در شب قدر برای ملک الموت تعیین می‌شود.
برپایی آسمانها و
زمین تا اجل تعیین شده:
۱. «... مَا خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَأَجَلٍ مُّسَمًّى ...؛
... خداوند، آسمانها و زمين و آنچه را ميان آن دو است جز بحق و در جهت هدف مهمى و براى زمان معيّنى نيافريده است؟!....»
۲. «مَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَأَجَلٍ مُّسَمًّى ...؛
ما آسمانها و زمين و آنچه را در ميان اين دو است جز بحق و براى سرآمد معيّنى نيافريديم....»
رخدادها و پدیده‌های عالم، دارای دو گونه اجل: تغییرپذیر و تغییرناپذیر:
«... لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ • يَمْحُو اللّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ؛
... و براى هر سرنوشتى موعد مقررى است. خداوند هر چه را بخواهد محو، و هر چه را بخواهد ثابت نگه مى‌دارد؛ و ام الكتاب (لوح محفوظ) نزد اوست.»
انسان‌ها دارای دو گونه اجل: حتمی و غیرحتمی:
۱. «... وَيُؤَخِّرَكُمْ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى ...؛
... و تا موعد مقرّرى شما را باقى گذارد....»
۲. «... وَيُؤَخِّرْكُمْ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى إِنَّ أَجَلَ اللَّهِ إِذَا جَاء لَا يُؤَخَّرُ لَوْ كُنتُمْ تَعْلَمُونَ؛
... و تا زمان معيّنى شما را عمر دهد؛ زيرا هنگامى كه اجل الهى فرا رسد، تأخيرى نخواهد داشت اگر مى‌دانستيد.»
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲، ص۲۷۶، برگرفته از مقاله «حتمیت اجل».
