حامد بن فضل‌الله جمالی دهلوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جمالی دهلوی، حامد بن
فضل‌اللّه، شاعر، تذکره نویس و از مشایخ
سهروردیه هند می‌باشد.
وی به شیخ
جمالی کَنْبَوی،
درویش جمالی، ملاجمالی، شاه
فضل اللّه جمالی و جمال الدین
فضل اللّه نیز شهرت دارد.
جمالی از
قوم کنبو/ کَنْبوه بود که در
پنجاب و اطراف
دهلی زندگی می‌کردند.
تاریخ تولد وی احتمالاً ۸۶۲
یا ۸۴۵
است.درباره دوران کودکی،
تعلیم و
تربیت و استادان او در علوم ظاهری اطلاع چندانی در دست نیست.
در
تصوف مرید
سماءالدین کَنْبوی دهلوی شد. سماء الدین از
سلسله سهروردیه و
خلیفه کبیرالدین اسماعیل بخاری بود.
جمالی در
هندوستان و کشورهای اسلامی به سیر و سیاحت پرداخت و در این سفرها با عارفان و شاعرانِ بسیاری، از جمله با
عبدالرحمان جامی، دیدار کرد.
وی نزد سلطان سکندر لودی (حاکم دهلی، ۸۸۵ -۸۹۴)، ظهیرالدین محمد بابر و همایون شاه محترم بود
سال وفات او را ۹۴۲ ذکر کرده‌اند.
مقبره وی در
دهلی و عُرْسِ (سالروز وفات) وی در دهم
ذیقعده است.
جمالی سه
فرزند داشت: حسن که در ابتدای جوانی درگذشت و جمالی مرثیه‌ای برای وی سرود؛
عبدالحی حیاتی (متوفی)، که شاعر بود؛ و عبدالرحمان، متخلص به گدایی (متوفی)، که او نیز عارف و شاعر بود.
آثار جمالی‌عبارت‌اند از:
۱) تذکره سیر العارفین که وی آن را بین سالهای تا ۹۴۱ نوشته و بیشتر شهرتش به سبب تألیف همین کتاب است.
این تذکره شرح حال سیزده
عارف از سلسله‌های
چشتیه و
سهروردیه است که آخرین آنان
سماءالدین کنبوی است.
جمالی در ضمن شرح حالها، به شرح سیر و سفرها و ملاقاتهای خود با شاعران و
علما و
عرفا نیز پرداخته است.او برای نوشتن شرح حال عارفان از کتابهای معتبر استفاده کرده، اما درباره مرشدش،
سماء الدین، بیشتر مشاهدات شخصی خود را نوشته است.
سیر العارفین در ۱۳۱۱ در دهلی چاپ شده است. محمد ایوب قادری آن را از فارسی به اردو ترجمه و در ۱۹۷۶ و ۱۹۸۹ منتشر کرده است.
۲) مرآة المعانی، مثنوی عرفانی به فارسی، که در آن نکات و مسائل را به صورت
تمثیل بیان نموده است.
۳) مهر و ماه، بلندترین مثنوی جمالی، که در ۹۰۵، هنگام سفرش به
حج، به سفارش اهالی
تبریز، سروده است.این مثنوی داستان عاشقانه شاهزاده‌ای به نام ماه و شاهزاده خانمی به نام مهر است .
سید حسام‌الدین راشدی این‌اثر را تصحیح کرده و بر آن مقدمه نوشته و آن را در ۱۳۵۳ در راولپندی به چاپ رسانده است.
۴) دیوان اشعار به فارسی.
به جمالی آثار دیگری نیز نسبت داده‌اند، از جمله: بیان الحقایق احوال سیدالمرسلین، در شرح احوال
پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله و سلم و
تفسیر متصوفانه اقوال ایشان؛ و محبوب الصادقین، که مشتمل بر پنج مثنوی است .
(۱) ظهورالدین احمد، تذکره و سوانح، در تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان وهند، لاهور: پنجاب یونیورسیتی، ۱۹۷۱.
(۲) حامد بن
فضل‌اللّه جمالی دهلوی، سِیرالعارفین، چاپ سنگی، دهلی.
(۳) مثنوی مهر و ماه، چاپ حسام‌الدین راشدی، راولپندی.
(۴) محمد صادق دهلوی کشمیری همدانی، کلمات الصادقین، تذکره صوفیان مدفون در دهلی، چاپ محمد سلیم‌اختر، لاهور ۱۹۸۸.
(۵) لعل‌بیگ بن شاه‌قلی سلطان لعلی بدخشی، ثمرات القدس من شجرات الانس، چاپ کمال‌حاج‌سید جوادی، تهران.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جمالی دهلوی»، شماره۴۸۴۲.
