• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حارث بن مسکین مصری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





‌حارث‌ بن مسکین، کنیه‌اش ابوعمرو، محدّث، قاضی و فقیه مالکی قرن دوم و سوم بود.



وی در ۱۵۴ در مصر متولد شد.
[۱] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۳.
[۲] عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۳۶، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳] ابن‌حجر عسقلانی، رفع الاصر عن قضاة مصر، ج۱، ص۱۸۲، چاپ حامد عبدالمجید، محمدمهدی ابوسنه، و محمداسماعیل صاوی، (بی‌جا ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶).
از موالی زَبّان‌ بن عبدالعزیز بن مروان بود و از این‌رو او را اموی خوانده‌اند.
[۴] عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۲۶، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۵] محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ج۵، ص۱۱۰۷، چاپ بشّار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
در بزرگسالی به طلب علم روی آورد.
[۶] محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۲، ص۵۴، چاپ شعیب أرنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸.
[۷] ابن‌حجر عسقلانی، رفع الاصر عن قضاة مصر، ج۱، ص۱۶۷، چاپ حامد عبدالمجید، محمدمهدی ابوسنه، و محمداسماعیل صاوی، (بی‌جا ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶).
از سفیان‌ بن عُیینه هلالی، عبدالرحمان‌ بن قاسم عتقی، عبداللّه‌ بن وهْب‌فهری و اشهب‌ بن عبدالعزیز قیسی حدیث شنید و فقه آموخت.
[۸] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۱.
[۹] عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۲۶، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
وی مالک‌ بن انس را در حج دید ولی از او سماع نکرد.
[۱۰] مغلطای ‌بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۳، ص۳۱۹، چاپ عادل‌ بن محمد و اسامه‌ بن ابراهیم، قاهره ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
[۱۱] ابن‌حجر عسقلانی، رفع الاصر عن قضاة مصر، ج۱، ص۱۶۷، چاپ حامد عبدالمجید، محمدمهدی ابوسنه، و محمداسماعیل صاوی، (بی‌جا ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶).
لیث‌ بن سعد را نیز ملاقات کرد و از او فقط یک مسئله فقهی پرسید.
[۱۲] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۱.
[۱۳] مغلطای ‌بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۳، ص۳۱۸، چاپ عادل‌ بن محمد و اسامه‌ بن ابراهیم، قاهره ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
[۱۴] ابن‌حجر عسقلانی، رفع الاصر عن قضاة مصر، ج۱، ص۱۶۷، چاپ حامد عبدالمجید، محمدمهدی ابوسنه، و محمداسماعیل صاوی، (بی‌جا ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶).



بسیاری او را توثیق کرده‌اند، از جمله احمد بن حنبل، یحیی‌ بن مَعین، نَسائی، و ابن‌وضاح.
[۱۵] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۱ـ۱۱۲.
[۱۶] عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۲۷، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

حارث از بزرگان فقهای مالکی بود و او را از اصبغ‌ بن فرج، که داناترینِ مردم به آرای مالک بود، و نیز عبداللّه‌ بن صالح جُهَنی (کاتب لیث‌ بن سعد) برتر دانسته‌اند.
[۱۷] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۲.
[۱۸] عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج ۴، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۹] یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، ج۵، ص۲۸۳، چاپ بشّارعوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
او را به زهد، ورع، راست‌گویی و سیرت نیکو ستوده‌اند.
[۲۰] عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۲۷، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۱] محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، چاپ بشّار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
[۲۲] مغلطای ‌بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۳، ص۳۱۸، چاپ عادل‌ بن محمد و اسامه‌ بن ابراهیم، قاهره ۱۴۲۲/۲۰۰۱.



حارث ‌بن مسکین در ۲۱۷، در ماجرای محنت، به دستور مأمون به بغداد تبعید و در آن‌جا زندانی شد. درباره سبب این امر دو قول آمده است: نخست این‌که حارث معتقد به خلق قرآن نبود،
[۲۳] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۱.
دیگر آن‌که در جلسه دادخواهی دو کارگزار مأمون در مصر، شهادت حارث برضد آن‌دو، خشم مأمون را برانگیخت.
[۲۴] عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۳۳ـ۳۵، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
حارث شانزده سال در عراق بود و در اواخر ایام خلافت واثق، به سبب کهولت و با شفاعت احمد بن ابی‌دؤاد، آزاد شد و در ۲۳۲ به مصر بازگشت
[۲۵] عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۲۸، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۶] عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۳۵، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۷] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۱.
که نوشته متوکل او و دیگر زندانیان را آزاد کرد.


وی در بغداد و مصر حدیث روایت کرد. برخی از شاگردانش عبارت بودند از: عبداللّه‌ بن احمد بن حنبل،
[۲۸] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۱.
ابن‌وضاح، ابوداود، نسائی و پسرش احمد بن حارث، ابوحاتم رازی،
[۲۹] عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۲۷، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۰] ابن‌فرحون، الدیباج المُذهَب فی معرفة اعیان علماء المَذهَب، ج۱، ص۱۷۷، چاپ مأمون‌ بن محیی‌الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
ابوزرعه رازی
[۳۱] ابن‌حبّان، کتاب الثقات، ج۸، ص۱۸۲، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳.
و ابویعلی موصلی.
[۳۲] یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، ج۵، ص۲۸۲، چاپ بشّارعوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.



در جمادی‌الاولی ۲۳۷ حارث از جانب متوکل به امر قضا منصوب شد
[۳۳] محمد بن خلف وکیع، اخبارالقضاة، ص ۶۴۲.
[۳۴] محمد بن یوسف کندی، کتاب الولاة و کتاب القضاة، ج۱، ص۴۶۸، چاپ رفن‌گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد (بی‌تا).
[۳۵] محمد بن حارث خُشَنی، قضاة قرطبة و علماء افریقیة، ج۱، ص۹۳، چاپ عزت عطار حسینی، قاهره ۱۳۷۲.
وی ابتدا از قبول آن سر باز زد ولی با اصرار دوستانش پذیرفت.
[۳۶] محمد بن یوسف کندی، کتاب الولاة و کتاب القضاة، ج۱، ص۴۶۸، چاپ رفن‌گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد (بی‌تا).
کندی
[۳۷] محمد بن یوسف کندی، کتاب الولاة و کتاب القضاة، ج۱، ص۴۶۸ـ۴۷۰، چاپ رفن‌گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد (بی‌تا).
کارهای او را در دوران قضا برشمرده است.


حارث در ۲۴۵، پس از قریب به دوازده سال، از منصب قضا استعفا کرد. او در ربیع‌الاول ۲۵۰ از دنیا رفت.
[۳۹] ابن‌حبّان، کتاب الثقات، ج۸، ص۱۸۲، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳.
[۴۰] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۳.
[۴۱] مغلطای ‌بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۳، ص۳۱۹، چاپ عادل‌ بن محمد و اسامه‌ بن ابراهیم، قاهره ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
یزید بن عبداللّه، والی مصر، بر جنازه وی نماز گزارد.
[۴۲] خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۳.



به حارث آثاری نسبت داده شده است، از جمله کتابی بزرگ در مذهب مالکی در هشت سِفر، اختلاف الرواة عن اصحاب مالک،
[۴۳] ابن‌حجر عسقلانی، رفع الاصر عن قضاة مصر، ج۱، ص۱۷۱، چاپ حامد عبدالمجید، محمدمهدی ابوسنه، و محمداسماعیل صاوی، (بی‌جا ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶).
کتابی مشتمل بر روایات مسموع وی از ابن‌قاسم، ابن‌وهب و أشهب، و کتابی در متفقات این سه در فقه،
[۴۴] ابراهیم‌ بن علی ابواسحاق شیرازی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۱۵۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۴۵] عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۲۷، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
که ظاهرآ از هیچ‌یک اثری در دست نیست.


(۱) ابن‌حبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳.
(۲) چاپ افست بیروت (بی‌تا).
(۳) ابن‌حجر عسقلانی، رفع الاصر عن قضاة مصر، چاپ حامد عبدالمجید، محمدمهدی ابوسنه، و محمداسماعیل صاوی، (بی‌جا ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶).
(۴) ابن‌فرحون، الدیباج المُذهَب فی معرفة اعیان علماء المَذهَب، چاپ مأمون‌بن محیی‌الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
(۵) ابراهیم‌ بن علی ابواسحاق شیرازی، طبقات الفقهاء، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
(۶) محمد بن اسماعیل بخاری، التاریخ الصغیر، چاپ محمود ابراهیم زاید، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
(۷) محمد بن حارث خُشَنی، قضاة قرطبة و علماء افریقیة، چاپ عزت عطار حسینی، قاهره ۱۳۷۲.
(۸) خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام.
(۹) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، چاپ بشّار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
(۱۰) محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، چاپ شعیب أرنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸.
(۱۱) عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج ۴، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۱۲) محمد بن یوسف کندی، کتاب الولاة و کتاب القضاة، چاپ رفن‌گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد (بی‌تا).
(۱۳) یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، چاپ بشّارعوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
(۱۴) مغلطای ‌بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ عادل‌بن محمد و اسامه‌بن ابراهیم، قاهره ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
(۱۵) محمد بن خلف وکیع، اخبارالقضاة، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۱.


۱. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۳.
۲. عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۳۶، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳. ابن‌حجر عسقلانی، رفع الاصر عن قضاة مصر، ج۱، ص۱۸۲، چاپ حامد عبدالمجید، محمدمهدی ابوسنه، و محمداسماعیل صاوی، (بی‌جا ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶).
۴. عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۲۶، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۵. محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ج۵، ص۱۱۰۷، چاپ بشّار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
۶. محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۲، ص۵۴، چاپ شعیب أرنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸.
۷. ابن‌حجر عسقلانی، رفع الاصر عن قضاة مصر، ج۱، ص۱۶۷، چاپ حامد عبدالمجید، محمدمهدی ابوسنه، و محمداسماعیل صاوی، (بی‌جا ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶).
۸. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۱.
۹. عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۲۶، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۰. مغلطای ‌بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۳، ص۳۱۹، چاپ عادل‌ بن محمد و اسامه‌ بن ابراهیم، قاهره ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
۱۱. ابن‌حجر عسقلانی، رفع الاصر عن قضاة مصر، ج۱، ص۱۶۷، چاپ حامد عبدالمجید، محمدمهدی ابوسنه، و محمداسماعیل صاوی، (بی‌جا ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶).
۱۲. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۱.
۱۳. مغلطای ‌بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۳، ص۳۱۸، چاپ عادل‌ بن محمد و اسامه‌ بن ابراهیم، قاهره ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
۱۴. ابن‌حجر عسقلانی، رفع الاصر عن قضاة مصر، ج۱، ص۱۶۷، چاپ حامد عبدالمجید، محمدمهدی ابوسنه، و محمداسماعیل صاوی، (بی‌جا ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶).
۱۵. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۱ـ۱۱۲.
۱۶. عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۲۷، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۷. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۲.
۱۸. عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج ۴، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۹. یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، ج۵، ص۲۸۳، چاپ بشّارعوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۲۰. عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۲۷، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۱. محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، چاپ بشّار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
۲۲. مغلطای ‌بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۳، ص۳۱۸، چاپ عادل‌ بن محمد و اسامه‌ بن ابراهیم، قاهره ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
۲۳. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۱.
۲۴. عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۳۳ـ۳۵، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۵. عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۲۸، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۶. عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۳۵، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۷. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۱.
۲۸. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۱.
۲۹. عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۲۷، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۰. ابن‌فرحون، الدیباج المُذهَب فی معرفة اعیان علماء المَذهَب، ج۱، ص۱۷۷، چاپ مأمون‌ بن محیی‌الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
۳۱. ابن‌حبّان، کتاب الثقات، ج۸، ص۱۸۲، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳.
۳۲. یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، ج۵، ص۲۸۲، چاپ بشّارعوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۳۳. محمد بن خلف وکیع، اخبارالقضاة، ص ۶۴۲.
۳۴. محمد بن یوسف کندی، کتاب الولاة و کتاب القضاة، ج۱، ص۴۶۸، چاپ رفن‌گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد (بی‌تا).
۳۵. محمد بن حارث خُشَنی، قضاة قرطبة و علماء افریقیة، ج۱، ص۹۳، چاپ عزت عطار حسینی، قاهره ۱۳۷۲.
۳۶. محمد بن یوسف کندی، کتاب الولاة و کتاب القضاة، ج۱، ص۴۶۸، چاپ رفن‌گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد (بی‌تا).
۳۷. محمد بن یوسف کندی، کتاب الولاة و کتاب القضاة، ج۱، ص۴۶۸ـ۴۷۰، چاپ رفن‌گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد (بی‌تا).
۳۸. محمد بن اسماعیل بخاری، التاریخ الصغیر، ج۲، ص۳۶۱، چاپ محمود ابراهیم زاید، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.    
۳۹. ابن‌حبّان، کتاب الثقات، ج۸، ص۱۸۲، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳.
۴۰. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۳.
۴۱. مغلطای ‌بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۳، ص۳۱۹، چاپ عادل‌ بن محمد و اسامه‌ بن ابراهیم، قاهره ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
۴۲. خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام، ج۹، ص۱۱۳.
۴۳. ابن‌حجر عسقلانی، رفع الاصر عن قضاة مصر، ج۱، ص۱۷۱، چاپ حامد عبدالمجید، محمدمهدی ابوسنه، و محمداسماعیل صاوی، (بی‌جا ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶).
۴۴. ابراهیم‌ بن علی ابواسحاق شیرازی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۱۵۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۴۵. عیاض‌ بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج۴، ص۲۷، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حارث بن مسکین»، شماره۵۶۹۰.    






جعبه ابزار