حارث بن محمد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حارث بن محمد بن ابی‌أُسامه
داهر تمیمی خصیب بغدادی (۱۸۶-۲۸۲ هـ)، مُسنِد عراقى و از محدثان
اهل‌سنت در
قرن سوم هجری قمری و صاحب کتاب مسند بود.
ابومحمد حارث بن محمد بن ابی‌اسامه
داهر تمیمی خصیب بغدادی، از موالی
بنی‌تمیم بود
و چون نَسَبش به
تمیم بن مرَّه می‌رسید به تمیمى مشهور شد.
از جزئیات زندگى وى اطلاعى در دست نیست.
از خود حارث نقل است که وی دارای شش فرزند دختر بوده و به دلیل فقر و نیازی که داشت هیچ‌کدام را شوهر نمی‌داد، چون تنها افراد فقیر به خواستگاری می‌آمده‌اند و او نمی‌خواست بر نان خورهایش افزوده شده و حتی کفن هم نتواند پیدا کند، از همین‌رو برای نقل حدیث اجرت می‌گرفت.
حارث بن محمد در
شوال سال ۱۸۶ در واسط
بغداد به دنیا آمد.
او حارث بن محمد اشخاص بسیارى حدیث شنید و روایت كرد، از جمله از
محمد بن کناسه،
حسن بن موسی اشیب،
عفّان بن مسلم، ابوخالد
یزید بن هارون سلمی، ابوالحسن
علی بن عاصم تمیمی، ابومحمد
روح بن عباده قیسی و ابوعبداللّه
محمد بن عمر واقدی خلیلی قزوینی حارث بن محمد را از آخرین شاگردان
ضحاک بن مَخلَد (متوفى ۲۱۲) و
ابن‌کُناسه (متوفى ۲۰۷) در بغداد دانسته است.
بسیارى از حارث روایت كرده‌اند، از جمله
ابن‌ابی‌الدنیا،
ابوجعفر محمد بن جریر طبری،
محمد بن خلف وکیع،
محمد بن
خلف بن مرزبان،
محمد بن مخلد عطار،
احمد بن معروف خشاب و
عبدالصمد بن علی طستی و ابوبكر
محمد بن عبداللّه شافعی او را در زمره راویان
قرائت قرآن از
محمد بن سعد کاتب واقدی آورده و
ابوبکر بن مجاهد نیز قرائت حارث را روایت كرده است.
در توثیق و تضعیف حارث اختلاف هست. علی بن عمر دارقطنى و
ابواسحاق حربی او را
ثقه، راستگو و روایاتش را درخور اعتماد خوانده‌اند،
اما
ابن‌حزم كه او را تضعیف كرده است.
ابومحمد سرانجام در
ذی حجه سال ۲۸۲ پس از ۹۶ سال زندگی از دنیا رفت.
برخی نیز وفات او را در سال ۲۷۹ هـ آورده‌اند که ابن‌حجر اولی را صحیح‌تر می‌داند.
حارث بن محمد دارای چندین تالیف است.
حارث بن محمد صاحب مُسند بوده
كه
ذهبی آن‌را اثرى مفصّل توصیف كرده و گفته اجزائى از آن را با سندِ متصل سماع كرده است. این مسند هیچ ترتیب خاصی ندارد
و نورالدین
علی بن ابی‌بکر سلیمان هیثمی (۷۳۵-۸۰۷ هـ) کتاب بغیة الباحث عن زوائد مسند الحارث را بر اساس این مسند نگاشته و با تحقیق مسعد عبدالحمید سعدنی چاپ شده است.
مسند حارث تا
قرن نهم در دسترس بوده است.
هیثمى زوائد آن مسند، یعنى آنچه در
صحاح سته نبوده، را به ترتیب ابواب فقهى در بغیة الباحث عن زوائد مسند الحارث گرد آورده است.
همچنین
ابن‌حجر عسقلانی در
المطالب العالیة بزوائد المسانید الثمانیه و بوصیرى در
اتحاف الخِیرةِ المَهَرَة بزوائد المسانید العشرة از آن بهره گرفته‌اند.
جزء حدیثى برگرفته از مسند حارث به روایت
ابوبکر احمد بن
یوسف بن خلّاد (متوفى ۳۵۹) از حارث بن محمد، در پانزده برگ در كتابخانه ظاهریه
دمشق، مجموعه ۳۷۹۱ (برگهاى ۱۸۳ـ۱۹۷) با عنوان مسند المشایخ عن رسول‌اللّه (ص) باقى مانده است.
احادیث عالی‌السند مسند حارث بن محمد نیز با عنوان أحادیث عوالى المستخرجة من مسند الحارث بن أبى أسامة به روایت ابونعیم
احمد بن عبداللّه اصفهانی (متوفى ۴۳۰) در ضمن مجموعه ۳۸۳۷ كتابخانه ظاهریه دمشق (برگهاى ۲۱۱ـ۲۱۵) موجود است.
از دیگر آثار حارث، جزء حدیثى از روایات
ابوالحسن علی بن
عاصم بن صُهیب قرشی (متوفى ۲۰۱) است كه در شش برگ در كتابخانه ظاهریه دمشق، مجموعه ۳۷۶۸ (برگهاى ۱۵۱ـ ۱۵۶) به خط و سماع
موفق‌الدین بن قدامه مقدسی با عنوان حدیث علی بن عاصم عن شیوخه، نگهدارى می‌شود.
همچنین ابوعبداللّه
محمد بن عبدوس جهشیاری دركتاب
الوزراء و الکتّاب از كتاب الخلفاء او مطالبى نقل كرده است.
برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
• ابن‌جزرى، غایةالنهایة فى طبقات‌القرّاء، چاپ برگشترسر، قاهره.
• ابن‌حِبّان، كتاب الثقات، حیدرآباد، دكن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت.
• ابن‌حجر عسقلانى، المطالب العالیة بزوائد المسانیدالثمانیة، چاپ حبیب‌الرحمان اعظیمى، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
• ابن‌حزم، المحلّى، چاپ احمد محمدشاكر، بیروت : دارالفكر.
• احمد بن ابی‌بكر بوصیرى، اتحاف الخیرةالمهرة بزوائد المسانید العشرة، چاپ عادل‌بن سعد و سیدبن محمود، ریاض ۱۴۱۹/۱۹۹۸.
• محمد بن عبدوس جهشیارى، الوزراء و الكتّاب، چاپ مصطفى سقا، ابراهیم ابیارى، و عبدالحفیظ شلبى، قاهره ۱۳۵۷/۱۹۳۸.
• خطیب بغدادى، تاریخ بغداد.
• خلیل بن عبداللّه خلیلى قزوینى، الارشاد فى معرفة علماء الحدیث، چاپ محمد سعیدبن عمر ادریس، ریاض ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
• محمدبن احمد ذهبى، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
• سمعانی، عبدالكريم، الانساب.
• یاسین محمد سوّاس، فهرس مجامیع المدرسة العُمریة فی‌دارالكتب الظاهریة بدمشق، كویت ۱۴۰۸/۱۹۸۷.
• علی بن ابوبكر هیثمى، بغیة الباحث عن زوائد مسندالحارث، چاپ مسعد عبدالحمید محمد سعدنى، (قاهره).
بنیاد دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، مقاله شماره ۵۶۸۹. پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۲۳۶، برگرفته از مقاله «ابومحمد حارث بن محمد تمیمی».
